Słownik quenyi

Jest to słownik quenyi - języka Elfów Wysokiego Rodu.

Wymowa

Oprócz normalnych samogłosek istnieją samogłoski długie zapisywane z akcentem á é .... Samogłoski z kropeczkami ä ë ... wymawiamy normalnie. (Zostały wprowadzone ze względu na Anglików którzy skracają samogłoski na końcu słów lub stosują dyftongi). Samogłoski podwójne krótkie bez znaków łączy się np oi wymawia się jak oj, a ou jak oł.

Litera c zawsze czytana jest jak k. Litera h w zbitkach jest niema oprócz th które wymawiane jest jak w angielskim think. Nieme h jest także w hl i hr ( początkowo wymawiano je jak l i r bezdźwięczne, szeptane). Litera w jest czytana jak ł, w przypadku hw można ją poprzedzić krótkim przydechem. Zbitka hy czytana jest miękko jak chi. Qu czytamy jak kł. Litera ñ jest wymawiana jak normalne n zachowując pisownię archaiczną czytaną dawniej tylnojęzykowo (jak ng). Taki dźwięk czyta się dalej w nc ng nq. Jeśli jednak ng jest w środku wyrazu trzeba czytać wyraźnie oddzielnie. V czytamy jak w.

Akcent słów dłuższych stawia się zazwyczaj na drugiej sylabie od końca chyba że jest to pojedyncza samogłoska krótka z pojedynczą spółgłoską, wtedy akcent przechodzi na trzecią od końca (np. vestalë). Samogłoski podwójne traktuje się jak jedną długa. Szybka mowa uznawana jest przez elfy za wybitną.

Spis słów

A

• á (wariant a), partykuła rozkazująca; łączy się z formą czasownika podobną do bezokolicznika (np. á carë! "zrób!")
• aelin, rzecz. "staw, jeziero"
• aina, przym. "święty"
• airita-, czas. "święcić" (czas przeszły airitánë)
• aiwë, rzecz. "ptak" (oznacza przede wszystkim małe ptaki)
• alassë, rzecz. "radość"
• alcar, rzecz. "chwała"
• alda, rzecz. "drzewo"
• alta, przym. "wielki" (= duży, odnosi się tylko do wielkości fizycznej)
• alya, przym. "bogaty"
• Ambar, rzecz. "świat" (najwyraźniej traktowany jako nazwa własna)
• ambo, rzecz. "wzgórze"
• an, spój. i przyim. "dla, gdyż" (w tym kursie tylko w drugim znaczeniu)
• an-, przedrostek stopnia najwyższego
• Anar, rzecz. "Słońce" (najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
• ando, rzecz. "brama"
• ango (angu-), rzecz. "wąż"
• anna, rzecz. "dar"
• anta- czas. "dawać", nieregularny czas przeszły ánë (chociaż regularna forma ?antanë być może jest również dozwolona)
• anto, rzecz. "usta"
• anwa, przym. "rzeczywisty, konkretny, właściwy"
• apa, przyim. "po"
• ar, spój. "i"
• aran, rzecz. "król"
• arwa, przym. "posiadający", "kontrolujący", "mający", łączy się z dopełniaczem
• Atan, rzecz. "Człowiek" 
• atta, licz. główny "dwa"; attëa, licz. porządkowy "drugi" (zastępujące wcześniejsze tatya, atya)
• aurë, rzecz. "dzień" (okres światła słonecznego, nie 24-godzinna doba)
• auta- "opuścić, odejść", czas przeszły oantë a perfekt oantië jeśli chodzi o fizyczne opuszczenie jednego miejsca i przejście do innego ale czas przeszły vánë i perfekt avánier przy znikaniu albo umieraniu.
• áva "nie!", partykuła rozkazująca á + przeczenie -va; forma áva łączy się z formą czasownika podobną do bezokolicznika i oznacza rozkaz przeczący (np. áva carë "nie rób [tego]!"

C

• cainen, licz. główny "dziesięć"
• caita-, czas. "leżeć"
• cala, rzecz. "światło"
• calima, przym. "jasny"
• canta, licz. główny "cztery"; cantëa, licz. porządkowy "czwarty"
• cap-, czas. "skakać"
• car-, czas. "robić"
• carnë, przym. "czerwony" (również forma czasu przeszłego czasownika car-)
• cen- czas. "widzieć"
• cenda-, czas. "czytać"
• cilya, rzecz. "rozpadlina, wąwóz"
• cirya, rzecz. "statek"
• coa, rzecz. "dom"

E

• ëa, czas. "jest" = "istnieje", czas przeszły engë, czas przyszły być może euva
• ehtë (być może z rdzeniem ehti-), rzecz. "włócznia"
• Elda, rzecz. "Elf"
• elen, rzecz. "gwiazda" 
• elmë, zaim. emfatyczny "my", wyłączny. (Forma elmë nie jest potwierdzona w opublikowanych materiałach, lecz wywiedziona od odpowiadającej końcówki -lmë. Potwierdzony zaimek emfatyczny dla wyłącznego "my" brzmi emmë, lecz zawierające go teksty zostały napisane zanim Tolkien zmienił zdanie w sprawie tej końcówki z -mmë to -lmë.)
• elyë, zaim. emfatyczny. "ty"
• elvë, zaim. emfatyczny. "my", włączny. (Forma elvë nie jest potwierdzona w opublikowanych materiałach, lecz wywiedziona od odpowiadającej końcówki -lvë.)
• en, przysł. "chwała"
• engë, patrz ëa
• engwë, rzecz. "rzecz"
• enquë, licz. główny "sześć"; enquëa, licz. porządkowy "szósty"
• enta, zaim. wskazujący "tamten [ów]" (w odniesieniu do jakiegoś przyszłego momentu)
• envinyata-, czas. "odnawiać"
• equë, czas. "mówi, powiedział(a)" (bezczasowy czasownik wprowadzający cytaty)
• et, przyim. "poza, naprzód" (w połączeniu z ablativusem: "na zewnątrz")
• euva, patrz ëa

F

• farya-, czas. "wystarczać", czas przeszły farnë
• fëa-, rzecz. ''duch, dusza''
• fir-, czas. "umierać, wygasać"
• firin, przym. "martwy" (nie mylić z firin "umieram", 1. osobą aorystu czasownika fir-)
• Formen, rzecz. "północ" (strona świata, najwyraźniej traktowana jako nazwa własna)
• forya, przym. "prawy" (kierunek)

H

• haira, przym. "daleki, odległy"
• halla, przym. "wysoki"
• harma, rzecz. "skarb"
• harna-, czas. "ranić"
• harya-, czas. "posiadać, mieć"
• hen (hend-), rzecz. "oko"
• heru, rzecz. "władca"
• hir-, czas. "znajdować"
• hlar-, czas. "słyszeć"
• hosta-, czas. "zbierać, gromadzić"
• hrávë, rzecz. "ciało (substancja)"
• hrívë, rzecz. "zima"
• hroa, rzecz. "ciało"
• Hyarmen, rzecz. "południe" (strona świata, najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
• hyarya, przym. "lewy"

I

• i, 1) rodzajnik określony (ang. "the"); 2) zaim. względny "który"
• ilya, rzecz./przym. "wszystko, każdy". Przed rzeczownikiem w lp oznacza "każdy", np. ilya Elda "każdy Elf", natomiast występujące samo znaczy raczej "wszystko". Przed rzeczownikiem w lm ilya oznacza również "wszystkie"; w tym przypadku odmienia się jak przymiotnik, przyjmując formę ilyë, lm. ilyë tier "wszystkie ścieżki" (Namárië)
• imbë, przyim. "pomiędzy"
• inyë, zaim. emfatyczny "ja"
• írë, spój. "kiedy" (nie partykuła pytająca)
• Isil, rzecz. "księżyc" (najwyraźniej traktowany jak nazwa własna)
• ista-, czas. "wiedzieć", nieregularny czas przeszły sintë. Przed bezokolicznikiem czasownik ten może być używany jako "umieć"

K

• kaime, "mieszkanie", "dom"
• kasientule, "z nałożonym hełmem"
• kaune, "grób"
• kaure, "strach"
• koite, "coś żywego", "zwierzę", "stworzenie"
• kulusta, "złota moneta"

L

• lá, 1) przeczenie "nie", 2) przyim. "poza", używany również w porównaniach
• laita-, czas. "błogosławić, chwalić"
• lala-, czas. "śmiać się"
• laman (lamn-), rzecz. "zwierzę" (forma rdzenia może również brzmieć po prostu laman-)
• lambë "język" (= mowa; "język" jako część ciała to lamba)
• lanta-, czas. "upadać, spadać"
• le, zaim. niezależny "wy", prawdopodobnie w tej samej formie używany jako dopełnienie. (w niektórych wersjach quenyi, le stanowi zarówno pojedyncze "ty", jak i mnogie "wy", ale Tolkien mógł wprowadzić też lye jako osobną formę pojedynczą, pozostawiając le jedynie w formie mnogiej.) 
• lelya-, czas. "iść, podążać, podróżować", nieregularny czas przeszły lendë, perfekt [e]lendië
• lempë, licz. główny "pięć"; lempëa, licz. porządkowy "piąty"
• lendë, forma czasu przeszłego od lelya
• lerta-, czas. "móc" w znaczeniu "mieć pozwolenie"
• lerya-, czas. "uwolnić, puścić"
• lië, rzecz. "lud" (grupa etniczna lub rasa)
• limpë, rzecz. "wino" (w świecie Tolkiena również pewien specjalny napój Elfów lub Valar)
• linda-, czas. "śpiewać"
• linta, przym. "szybki" (potwierdzony tylko w formie mnogiej: lintë)
• lómë (lómi-), rzecz. "noc"

M

• ma, potencjalna partykuła pytająca
• má, rzecz. "dłoń"
• macil, rzecz. "miecz"
• mahta-, czas. "walczyć"
• mal, spój. "ale"
• mallë, rzecz. "droga, ulica"
• malta, rzecz. "złoto"
• man, zaim. pytający "kto?"
• mana, zaim. pytający "co?" (według jednej interpretacji zdania, w którym się pojawia)
• manen, zaim. pytający "jak?"
• mapa-, czas. "chwytać, łapać"
• mar-, czas. "mieszkać"; "żyć" gdzieś w znaczeniu zamieszkiwania
• mára, przym. "dobry" (w znaczeniu "użyteczny", nie jako ocena moralna)
• mat-, czas. "jeść"
• me, zaim. niezależny "my" (wyłączny, por. końcówkę -lmë), prawdopodobnie ta sama forma używana jest jako dopełnienie "nas". Często występuje z końcówkami przypadków (np. celownik men "nam").
• mel-, czas. "kochać" (jak przyjaciel)
• Menel, rzecz. "firmament, niebo, niebiosa" (najwyraźniej traktowane jako nazwa własna)
• menta-, czas. "wysyłać"
• mer-, czas. "życzyć sobie, chcieć"
• metya-, czas. "zakończyć (coś)"
• mindon, rzecz. "(wielka) wieża"
• minë, licz. główny "jeden"; minya, licz. porządkowy "pierwszy"
• minquë, licz. główny "jedenaście"
• minya, licz. porządkowy "pierwszy" (por. minë)
• mir, przyim. "do (wnętrza)"
• mól, rzecz. "niewolnik"
• morë, przym. "czarny"
• mornië, rzecz. "ciemność"
• muilë, rzecz. "tajność"

N

• ná, czas. "jest" (nar "są"), czas przyszły nauva "będzie"; patrz również né.
• namárië, "żegnaj", "bądź zdrów" (zob. Namárië)
• namba, rzecz. "młot"
• Nauco, rzecz. "Krasnolud"
• nauva, patrz ná
• né sugerowana forma przeszła ná "jest", zatem "był"
• nehte, przym. "wąski"
• neldë, liczebnik główny "trzy"; nelya (później również neldëa), licz. porządkowy "trzeci"
• nér (ner-), rzecz. "mężczyzna" (osobnik męski rasy rozumnej)
• nertë, licz. główny "dziewięć"; nertëa, licz. porządkowy "dziewiąty"
• ni, zaim. niezależny "ja", często występujący z końcówkami przypadków (np. celownik nin "mi"). Forma dopełnieniowa nye "mnie"
• nilmë, rzecz. "przyjaźń"
• ninquë, przym. "biały"
• nís (niss-) "kobieta" (osobnik żeński rasy rozumnej)
• noa, rzecz. "pomysł, idea"
• nómë, rzecz. "miejsce"
• nórë, rzecz. "kraj" (związany z konkretnym ludem)
• nu, przyim. "pod"
• nulda, przym. "tajny"
• Númen, rzecz. "zachód" (strona świata, najwyraźniej traktowany jako nazwa własna)
• núra, przym. "głęboki"
• nurta-, czas. "kryć"
• nye, zaimek w dopełnieniu. "mnie" (por. ni)

O

• oantë, oantië, formy czasu przeszłego i perfektu od auta
• ohtar, rzecz. "wojownik"
• óla-, czas. bezosobowy "śnić się"
• ondo, rzecz. "kamień" (jako materiał lub przedmiot)
• or- (także ora-), czas. bezosobowy "skłaniać, pobudzać" (używany z celownikiem by wyrazić "[ktoś] jest skłaniany [do zrobienia czegoś]").
• or, przyim. "nad, ponad"
• oron (oront-), rzecz. "góra"
• orta-, czas. "wznosić się", również jako czasownik przechodni: "wznosić, podnosić"
• osto, rzecz. "(ufortyfikowane) miasto" (to słowo może oznaczać również fortecę)
• otso, licz. główny "siedem"; otsëa, licz. porządkowy "siódmy"

Q

• qalma, "śmiertelny"
• queluma, "źródło", "coś oryginalnego"
• quimea, "kobiecy"

P

• palu-, czas. "rozciągać się"
• parma, rzecz. "książka"
• pé, rzecz. "warga", mianownik liczby podwójnej peu
• pella, postpozycja "poza"
• pol- "być (fizycznie) zdolnym do czegoś", normalnie tłumaczone jako "móc" (jeśli chodzi o zdolność fizyczną: nie "móc" w znaczeniu "mieć pozwolenie", co brzmiałoby raczej lerta-)
• polda, przym. "(fizycznie) silny, krzepki"
• pusta-, czas. "kończyć (się)"
• quainëa, licz. porządkowy "dziesiąty" (według pewnego późnego źródła; sugeruje inne słowo niż cainen jako liczebnik "dziesięć")
• quen, zaim. nieokreślony "ktoś"
• quet-, czas. "mówić"

R

• rá (ráv-), rzecz. "lew"
• rac-, czas. "łamać"
• ramba, rzecz. "mur"
• ranco (rancu-), rzecz. "ręka"
• rassë "róg" (szczególnie żyjącego zwierzęcia, ale używany również w odniesieniu do gór)
• rasta, licz. główny "dwanaście" (stworzony na podstawie rdzenia RÁSAT, który został podany osobno, bez jakichkolwiek form pochodnych)
• rimba, przym. "liczny" (w tym kursie tłumaczony "wiele", gdy pojawia się w formie mnogiej rimbë w połączeniu z rzeczownikiem w liczbie mnogiej)
• rist, rzecz. ''rąbać, ciąć''
• rocco, rzecz. "koń" (szybki koń wierzchowy)
• roita-, czas. "ścigać"
• Rómen, rzecz. "wschód" (strona świata, najwyraźniej traktowana jako nazwa własna)
• roquen, rzecz. "rycerz"
• ruc- czas. "czuć strach lub przerażenie", również stosowane jako "bać się" i wtedy używane w zwrocie "od" obiektu wypełniającego strachem (prawdopodobnie znaczy to, że dopełnienie powinno występować w ablativusie)
• ruhta-, czas. "przerażać, straszyć"

S

• sa, partykuła "że" wprowadzająca zdania podrzędne (według nieco wątpliwego źródła)
• saila, przym. "mądry"
• sambë, rzecz. "pokój, pomieszczenie"
• sangwa, rzecz. "trucizna"
• sar (sard-), rzecz. "(mały) kamień"
• seldo, rzecz. ?"chłopiec" (Tolkien nie podał tu dokładnego tłumaczenia, lecz słowo to cytowane jest przy dyskusji nad quenejskimi słowami oznaczającymi "dziecko", a seldo zdaje się być formą męską
• seler (sell-), rzecz. "siostra"
• sérë, rzecz. "pokój" (w znaczeniu "brak wojny")
• sil-, czas. "świecić" (białym lub srebrnym światłem)
• sina, zaim. wskazujący "ten"
• sinomë, przysł. "w tym miejscu" lub prosto "tutaj"
• sírë, rzecz. "rzeka"
• suc-, czas. "pić"

T

• ta, zaim. niezależny "to" albo "tamto" prawdopodobnie w tej samej formie używany jako dopełnienie; allativus tanna może być używany jako "w tamtym kierunku". (W innej wersji quenyi, ta oznacza "one, ich" w odniesieniu do rzeczy nieożywionych. Porównaj te.)
• talan (talam-), rzecz. "podłoga"
• tana, zaim. wskazujący "tamto"
• tári, rzecz. "królowa"
• tasar, rzecz. "wierzba"
• tatya, (archaiczny) licz. porządkowy "drugi" (w pewnym późniejszym źródle Tolkien napisał, że Elfowie zastąpili w końcu tatya słowem attëa, por. atta "dwa")
• taura, przym. "potężny"
• te, zaim. niezależny "ich" (według jednego źródła odnosi się tylko do osób; porównaj ta).
• tec-, czas. ""pisać
• telda, przym. "ostatni"
• tenna, przyim. "aż, dopóki"
• ter, przyim. "przez"
• tir-, czas. "obserwować, pilnować"
• tiuca, przym. "gruby"
• tolto, licz. główny "osiem"; toltëa, licz. porządkowy "ósmy"
• toron (torn-), rzecz. "brat"
• tul-, czas. "przychodzić"
• tulta-, czas. "przyzywać"
• tur-, czas. "kierować, kontrolować, dzierżyć"
• tye, zaim. niezależny w dopełnieniu "ty", "ciebie" (forma zażyła)

U

• ú, przyim. "bez" (zazwyczaj łączy się z dopełniaczem)
• ulya-, czas. "lać (się)" (czas przeszły przechodni ulyanë, nieprzechodni ullë)
• um-, czas. przeczący "nie robić" albo "nie być", czas przeszły úmë, czas przyszły úva
• úmëa, przym. "zły"
• urco (urcu-), rzecz. "straszydło" (w świecie Tolkiena również "Ork")
• úva, czas przyszły czasownika przeczącego (patrz um-)

V

• vánë, czas przeszły od auta
• vanwa nazywany jest "imiesłowem biernym" od auta-, lecz jest tak nieregularny, że równie dobrze można go traktować jako niezależny przymiotnik; oznacza "miniony, przeszły"
• vanya, przym. "piękny, ładny"
• varya-, czas. "chronić"
• ve, przyim. "jak"
• vendë, rzecz. "panna"
• veru, rzecz. w liczbie podwójnej "(żonata) para, mąż i żona, małżonkowie" 
• verya-, czas. "odważyć się" 
• Voronwë, rzecz. "lojalność" 

Y

• ya, zaim. względny "który", często otrzymuje końcówki przypadków; jako zaimek względny wymienny z i 
• yá, postpozycja (?) "(ileś czasu) temu" (polski odpowiednik jest w każdym razie postpozycją) 
• yal, rzecz. "wezwanie" 
• yána, rzecz. "święte miejsce, sanktuarium" 
• yana, zaim. wskazujący "tamten" = "poprzedni" (w odniesieniu do jakiegoś przeszłego czasu) 
• yondo, rzecz. "syn" 
• yulma, rzecz. "puchar"