Quenya

Pismo

Quenya – jeden z podstawowych elfickich języków, uznawany za szlachetny.

Historia

Quenyą na początku posługiwały się wszystkie szczepy elfów, przy czym wyróżnić należy fazy pierwotnego elfickiego, ogólnego eldarinu i quenyi (w tym czasie już widać było różnicę z telerinem). Rozwinął się w Amanie, gdzie uzyskał pewne wpływy z valarinu, a został przyniesiony do Śródziemia przez Ñoldorów. W królestwie Doriathu król Thingol zakazał używania tego języka z powodu swego gniewu na Ñoldorów. Stało się to przyczynkiem do wyparcia tego języka z mowy potocznej w Śródziemiu i zastąpienia go przez sindarin. Quenya pozostała jednak jako język Valinoru (z odmianą vanyarinu) oraz w Śródziemiu jako język szlachetny, elitarny, używany w oficjalnych pismach czy dla wykazania honoru.

Pierwszym, który wprowadził litery, był Rúmil z Tirionu. Jego liternictwo nazywane jest sarati. Później zostało ono unowocześnione przez Fëanora i nazywane tengwarem. Jednak dalej stosowano obydwie formy zapisu.

Fonologia

Spółgłoski

W Quenyi występują następujące spółgłoski:

	Wargowe	Wargowo-zębowe	Zębowe	Dziąsłowe	Podniebienne	Miękko-podniebienne	Uwargowione	Krtaniowe
Nosowe	m [m]		n [n]		ny [nʲ]	ñ [ŋ]	ñw [ŋʷ]
Zwarte	p [p] b [b]		t [t] d [d]		ty [tʲ] dy [dʲ]	c, k [k] ɡ [g]	qu, q [kʷ] gw [gʷ]
Szczelinowe		f [f] v [v]	th, þ [θ]	s [s] z [z]	hy, h [ç]	h [x]		h [h]
Drżące				hr [r̥] r [r]
Półotwarte					y [j]		hw [ʍ] w [w]
Boczne				hl [l̥] l [l]

Samogłoski

W Quenyi występują następujące monoftongi:

	Przednie		Centralne		Tylne
	Krótkie	Długie	Krótkie	Długie	Krótkie	Długie
Przymknięte	i [i]	í [iː]			u [u]	ú [uː]
Półprzymknięte		é [eː]				ó [oː]
Półotwarte	e [ɛ]				o [ɔ]
Otwarte			a [a]	á [aː]

Ponadto wyróżnia się sześć dyftongów:

	Przednie	Tylne
Przymknięte	ui [ui]	iu [iu]
Półotwarte	oi [ɔi]	eu [ɛu]
Otwarte	ai [ai]	au [au]

Akcent

Akcent w Quenyi opiera się na kilku zasadach:

• Słowa dwusylabowe są akcentowane na pierwszą sylabę;
• W dłuższych wyrazach akcent zależy od wagi przedostatniej sylaby:
  • jeżeli jest długa (zawiera długą samogłoskę, dyftong, krótką samogłoskę poprzedzającą grupę spółgłosek lub geminatę), akcent pada na nią (jest paroksytoniczny), np.: Elentári, Anairë, Isildur, Oiolossë;
  • jeżeli jest krótka, akcent pada na sylabę trzecią od końca (jest proparoksytoniczny), np. Oromë, Eldamar, Valinor, Anárion.

Uwagi

• spółgłoski p, t, c, f, s, m, n, l oraz r występują w geminatach, które w zapisie alfabetem łacińskim oddaje się przez podwojenie odpowiedniej litery;
• przez długi czas Tolkien pisał k, q, ks na oznaczenie [k], [kʷ] i [ks], aby następnie zlatynizować ortografię do odpowiednio: c, qu i x; ta nowsza wersja wystąpiła we Władcy Pierścieni. Późniejsze wersje zawierały jednak k i ks;
• spółgłoska θ była zapisywana jako th lub þ – bez rozróżnienia;
• spółgłoska ŋ jest zapisywana jako ñ wtedy, gdy występuje samodzielnie, w pozostałych przypadkach jako n;
• litera h odpowiada nagłosowej h, lecz interwokalicznej x. Grupa ht po samogłoskach a, o oraz u odpowiada [xt], natomiast po e oraz i odpowiada [çt] – to samo odnosi się do grupy hty;
• samogłoski długie bywają oznaczone makronem zamiast akcentem ostrym;
• Tolkien często wykorzystywał dierezę (szczególnie widoczne jest to w tekstach opublikowanych za jego życia) dla sprecyzowania, które samogłoski tworzą rozziew, oraz nad wygłosowym e dla zaznaczenia, że nie jest nieme – praktykował to jednak wyłącznie dla wygody, stąd diereza nie jest konieczna i nie występuje w każdym przypadku.

Ciekawostki

• Najdłuższym znanym poematem w quenyi jest Namárië (Lament Galadrieli).
• Galadriela oraz Glorfindel w Trzeciej Erze byli jedynymi znanymi z imienia osobami w Śródziemiu, dla których quenya była językiem domowym^{[potrzebne źródło]}.

Zobacz też

• Słownik Quenyi