| “ | Cień, który ich wyhodował może tylko przedrzeźniać, ale nie stwarzać; wśród jego dzieł nie ma nic naprawdę nowego. Myślę, że orków także nie on powołał do życia, on tylko ich zatruł i zaprawił do nikczemności. | ” |
—Frodo do Sama w Mordorze | ||
Orkowie (sin. orch [l.mn. yrch], c. m. uruk) – rasa plugawych istot humanoidalnych stanowiących główną siłę militarną wojsk walczących w służbie zła dla Morgotha, Saurona, Czarnoksiężnika z Angmaru i Sarumana.
Historia[]
Pochodzenie[]
Pierwsi orkowie pojawili się w Śródziemiu w Dawnych Dniach, jeszcze przed zburzeniem Utumno. Ich pochodzenie jest kwestią sporną. Według przekazów mędrców z Tol Eressëi orkowie wywodzą się od elfów pojmanych przez sługi Morgotha krótko po przebudzeniu, zanim ci spotkali Oromëgo. Torturowani, więzieni i upodleni zostali zniewoleni wolą Czarnego Władcy, tak że służyli mu ze strachu, nienawidząc go w głębi czarnych serc. Ponieważ ani Sauron ani Morgoth nie mają (lub też nie chcą mieć) możliwości stwarzania, orkowie muszą być "fałszerstwami"[1].
Według innych orkowie zostali stworzeni przez jednego z Valarów (czyli zapewne Morgotha) ze złości lub chęci zakpienia z Dzieci Ilúvatara[2].
Lata Drzew[]
Po zniszczeniu Utumno orkowie żyli rozproszeni i nieliczni, węszyli po bezdrożach, oczekując powrotu Morgotha. Wtedy po raz pierwszy spotkali ich Sindarowie, poddani Thingola, którzy wzięli ich za znikczemniałych i zdziczałych Avarich i wypędzili ich ze swoich ziem.
Pierwsza Era[]
Po przybyciu Ñoldorów do Śródziemia orkowie jako najliczniejsi wojownicy Morgotha walczyli przeciw Dzieciom Ilúvatara we wszystkich bitwach o Beleriand i zasiedlali oraz plądrowali podbite przez Morgotha ziemie. Początkowo, na przykład w Dagor-nuin-Giliath, łatwo ulegali potężnym wówczas Eldarom, ale z czasem rozmnażali się coraz bardziej i prowadzeni przez wodzów takich jak Sauron, Gothmog czy Glaurung odnosili coraz większe zwycięstwa. Zamieszkiwali przede wszystkim Thangorodrim, a stopniowo zasiedlali podbijane przez Morgotha krainy na południu. Podczas Wojny Gniewu orkowie stanowili wraz z innymi sługami Morgotha armię tak potężną, że nie mieścili się w całej równinie Anfauglith. W tej bitwie wyginęli prawie doszczętnie, a pozostali rozproszyli się w strachu, pozbawieni kierującej nimi woli ich Władcy.
Druga Era[]
W Drugiej Erze orkowie zaczęli się znowu rozmnażać pod wodzą nowego Władcy Ciemności, Saurona. Od około roku 1000 TE zaczęli zasiedlać Mordor. Walczyli w wojnie Saurona z elfami (1693 - 1701 DE), a potem w Czarnych Latach, pod wodzą Saurona i Nazgûli, nękali ludy Śródziemia oraz porty Númenorejczyków. Większość orków zginęła lub rozproszyła się pod koniec Drugiej Ery w wyniku wojny z armiami Ostatniego Przymierza i upadku Saurona (3434 - 3441 DE).
Trzecia Era[]
Ponieważ Sauron wciąż żył, rozproszeni w Śródziemiu orkowie, przyzywani mocą Pierścienia, nadal nękali Wolne Ludy, począwszy od zabicia Isildura na Polach Gladden w 2 TE. W 1300 roku Wódz Nazgûli założył Królestwo Angmaru, a pod jego władzą w Górach Mglistych zaczęli znów mnożyć się orkowie i inne złe stwory. Nawet po odejściu Czarnoksiężnika orkowie pozostali w górach. Około TE 2480, za sprawą mieszkającego w Dol Guldur Saurona, orkowie zaczęli budować wiele tajnych przejść w Górach Mglistych, strzegąc dróg do Eriadoru. Zasiedlili także pozostającą pod wodzą Zguby Durina Morię. Od 2740 TE zaczęli nękać Eriador. W latach 2793 - 2799 TE odbyła się wielka Wojna krasnoludów z orkami, w wyniku której zostali oni zdziesiątkowani, a ich wódz, Azog, zginął. W międzyczasie orkowie coraz dotkliwiej nękali Rohan i Gondor, zabijając m.in. króla Waldę oraz wypędzając mieszkańców Ithilien. W 2941 roku armie orków z Gór Mglistych pod wodzą Bolga poniosły klęskę w Bitwie Pięciu Armii. W tym samym czasie Sauron powrócił do Mordoru, gromadząc wokół siebie nowe zastępy orków. Pod koniec Trzeciej Ery także Saruman zaczął hodować orków, a krzyżując ich m.in. z ludźmi stworzył nową, silniejszą rasę – Uruk-hai. Orkowie zostali pokonani wraz z Sauronem w wyniku Wojny o Pierścień. Ci, którzy przeżyli, rozpierzchli się w strachu, pozbawieni kierującej nimi woli Saurona.
Czwarta Era[]
Chociaż osłabieni i nieliczni, orkowie przetrwali, podobnie jak zło na świecie.
Charakterystyka[]
Orkowie mieli wygląd humanoidalny, podobny do ludzi i elfów, z tą różnicą, że odznaczali się brzydotą oraz zdeformowanymi kształtami twarzy i ciała. Byli niżsi od ludzi, zgarbieni, pokraczni, krępi, barczyści, mieli krzywe nogi, płaskie nosy, skośne oczy i szerokie usta z krzywymi zębami. Odróżniali się między sobą wzrostem, tuszą, itp. Podobnie jak elfowie i ludzie dzielili się na wiele szczepów.
Gnieździli się najchętniej w skalnych jamach, które drążyli prawie tak uparcie jak krasnoludowie, wyręczając się jednak niejednokrotnie jeńcami. Umieli się wspinać na drzewa. Byli brudni i niedbali. Z chęcią wyrabiali przeróżne rodzaje broni i machiny. Najczęściej używali w bitwie szabli, toporów, krągłych tarcz i niewielkich łuków, do których strzały bywały nasączone trucizną. Ich ulubionym pożywieniem było mięso, niejednokrotnie podejrzanego pochodzenia. Znali też przynajmniej niektóre formy medycyny, jak maść na rany, a także produkowali trunek dodający energii.
Mieli własną wolę, jednakże walczyli w służbie Władców Ciemności ze strachu, chociaż nienawidzili swych panów w głębi czarnych serc. Co prawda zwłaszcza w TE pojawiły się niektóre szczepy, które próbowały się uniezależnić od Saurona, ponieważ nie było już Morgotha. Takie plemiona mieszkały między innymi w Gundabadzie, Morii, Mieście Goblinów, w Górze Gram i w innych zakątkach na północy Śródziemia. Nie znosili światła dziennego, które ich męczyło, dlatego poruszali się nocą, chyba, że Władca Ciemności nasłał ciemne chmury (jak w przypadku Bitwy na Polach Pellenoru). Wyjątek od tej reguły stanowili Uruk-hai z Isengardu i półorkowie. W ciemności poruszali się zwinnie i bardzo dobrze widzieli.
Ze względu na wielość szczepów mówili licznymi dialektami. Między sobą porozumiewali się głównie splugawionym westronem, nieliczni, głównie ci z Mordoru, posługiwali się Czarną Mową. Ich typowe okrzyki to: Ya-hei!, Ya-harri-hoy!. Znane słowa z orkowej gwary to m.in. tark (gondorczyk), snaga (niewolnik), ghash (ogień) i sharku (staruszek).
Jeśli faktycznie pochodzili od elfów, rozmnażali się tak samo jak Dzieci Ilúvatara. Musiałyby więc istnieć także orkowe "kobiety", chociaż nie ma poświadczonych wzmianek o takowych.
Rasy i plemiona[]
Rasy[]
- Boldogowie. podlegli Morgothowi pomniejsi Majarowie wcieleni w hröa orków. Walczyli w większości bitew o Beleriand, między innymi w bitwie o Gondolin. Była to największa i najważniejsza rasa orków w armii Morgotha. Po Wojnie Gniewu ich potomkowie, którzy osiedlili się w Górach Mglistych, byli królami wśród swoich mniejszych krewniaków.
- Więksi orkowie lub urukowie (ork wojownik). Większa rasa wyhodowana przez Morgotha. Służyli jako wodzowie i żołnierze.
- Mniejsi orkowie lub Snaga (ork niewolnik). Mniejsza rasa. Byli to niewolnicy wiecznie popędzani i poniżani przez uruków. Pracowali jako kowale, cieśle, służący, mechanicy i zwiadowcy.
- Tropiciele. Czyli mała rasa z Mordoru. Mieli czarną skórę i szerokie rozdęte nozdrza.
- Uruk-hai z Mordoru. Zostali wyhodowani przez Saurona w TE. Po raz pierwszy pojawili się w 2475 roku, gdy napadli na Ithilien i Osgiliath. Mieli czarną lub smagłą skórę, byli więksi i bardziej muskularni niż inni orkowie. Stanowili elitę wśród orków z Mordoru. Możliwe, że byli oni potomkami boldogów, lecz tak często krzyżowanych ze zwykłymi rasami, że byli zaledwie cieniami swoich przodków.
- Uruk-hai z Isengardu. Zostali wyhodowani przez Sarumana, prawdopodobnie po skrzyżowaniu ludzi i orków, na krótko przed wybuchem Wojny o Pierścień. Czarodziej wzorował się na Uruk-hai Saurona. Różnili się jednak od Uruk-hai z Mordoru tym, że nie mieli jak oni inni orkowie krzywych ani długich rąk. Byli wyżsi od przeciętnych orków i lepiej zbudowani. Mieli smagłą cerę, skośne oczy, używali krótkich mieczy i długich strzał z cisowego drzewa, a na hełmach nosili godło Sarumana. Byli też odporni na światło słoneczne, ale utracili umiejętność swojego plemienia – widzenie w ciemności.
- Półorkowie. Rasa z Isengardu powstała w wyniku skrzyżowania uruka z człowiekiem. Przypominali oni ludzi, lecz zachowali niektóre orkowe cechy m.in mieli skośne oczy.
Znani orkowie[]
Ponieważ orkowie stanowili zazwyczaj mięso armatnie, a ważne role powierzano raczej innym dowódcom, w przekazach zachowało się niewiele imion orków, poza nielicznymi, pochodzącymi z opowieści z Trzeciej Ery:
- Azog – dowódca orków z Gór Mglistych, zabójca Thróra, zabity w 2799 TE w bitwie w Nanduhirionie przez Dáina Żelazną Stopę.
- Bolg – syn i następca Azoga dowódca armii orków z Góry Gundabad w Bitwie Pięciu Armii w 2941 TE, gdzie zginął zabity przez Beorna.
- Golfimbul – dowódca armii orków z Góry Gram, podczas napaści na Eriador w 2747 TE zabity przez Bandobrasa Tuka w Północnej Ćwiartce Shire'u.
- Gorbag – dowódca jednego z oddziałów z Minas Morgul w Wojnie o Pierścień, w 3019 TE zabity przez swojego kamrata Szagrata w wyniku kłótni o kolczugę Froda.
- Gorgol Rzeźnik – zabity przez Berena w Hithlumie, w Pierwszej Erze.
- Gothmog (?) – porucznik wojsk Mordoru w Bitwie na Polach Pellenoru w zastepstwie Czarnoksiężnika z Angmaru. Nie wiadomo czy był orkiem.
- Grishnákh – dowódca oddziału orków z Barad-dûr, wysłanego za Anduinę do oddziału Uglúka, aby odebrać hobbitom Pierścień, zabity przez jeźdźca Rohanu w 3019 TE.
- Lugdusz – członek oddzału Uglúka, prawdopodobnie zastępca dowódcy, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
- Mauhur – ork, prawdopodobnie Uruk-hai z Isengardu, dowódca oddziału wysłanego na pomoc oddziałowi Uglúka, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
- Muzgash – ork z Wieży Cirith Ungol, zginął w trakcie sprzeczki o kolczugę Froda w Cirith Ungol w 3019 TE.
- Radbug – ork z Wieży Cirith Ungol, podwładny Szagrata, zabity przez swojego dowódcę za próbę dezercji.
- Szagrat – komendant wieży strzegącej przełęczy Cirith Ungol. W 3019 zaniósł do Barad-dûr odebrane Frodowi kolczugę, miecz i płaszcz.
- Snaga – zwiadowca w oddziale Uglúka, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
- Snaga (Cirith Ungol) – podwładny Szagrata, torturował Froda, zaatakowany przez Sama spadł z drabiny i zginął w Wieży Cirith Ungol w 3019 TE.
- Uglúk – dowódca oddziału Uruk-Hai z Isengardu, wysłanego przez Sarumana w celu pojmania niziołków, zabity przez Éomera w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
- Uftak – ork z Mordoru, złapany w sieć i pożarty przez Szelobę.
- Wielki Goblin – władca orków z Miasta Goblinów pod Wysoką Przełęczą, zabity przez Gandalfa Glamdringiem w 2941 TE.
Etymologia[]
Słowo ork pisane jest w sindarinie orch [l.mn. yrch], pochodzi z prymitywnego elfickiego ruku oznaczającego "straszydło". Z tego źródła wywodzi się też określenie w Czarnej Mowie – uruk. Drúedainowie określali ich słowem gorgûn (prawdopodobnie liczba mnoga). Wszystkie inne języki używały jakiś form pokrewnych.
Inne nazwy[]
Orków określano też opisowo. Sindarowie mówili na nich Glamhoth, co oznaczało "banda jazgocząca w bełkotliwym języku". Entowie nazywali ich złoocy-czarnoręcy-krzywonodzy-kamiennosercy-pazuropalcy-ohydnobrzuchaci-krwiospragnieni.
Inne wersje legendarium[]
W Niedokończonych Opowieściach, w notatce z 1920 roku, Tolkien pisze, że orkowie zostali stworzeni z "podziemnego żar i szlamu", a serca mieli z kamieni. Motyw ten powtarza w Quencie Noldorinwa i w Quencie Silmarillion z 1937 roku.
W czasie pisania Władcy Pierścieni Tolkien stwierdził, że Morgoth nie ma mocy tworzenia samodzielnych istot. Zmienił więc pochodzenie orków, czyniąc z nich kreatury, które powstały po długim torturowaniu elfów przez Melkora. Taka wersja została opublikowana w Silmarillionie przez Christophera Tolkiena.
Później Tolkien zdecydował, że pierwsi orkowie zostali wyhodowani z elfów, a reszta od ludzi.[3] W ostatecznej wersji, w dodatku do eseju "Quendi and Eldar", potwierdza pochodzenie pierwszych orków od ludzi, którzy mieli obudzić się 3500 lat przed wschodem Słońca. Opisuje w nim jeszcze, że orkowie rozmnażali się po upadku Morgotha, potrzebowali odpoczynku i podlegali chorobom tak jak ludzie. Ta wersja pojawia się również w Niedokończonych Opowieściach w rozdziale "Drúedainowie".
Adaptacje[]
"Władca Pierścieni" filmowa trylogia[]
W filmie wyróżniono różne odmiany orków: gobliny z Morii, orkowie z Mordoru, z Isengardu oraz Uruk-hai. W ekranizacjach orkowie powstali przez torturowanie i zniewolenie elfów, natomiast Uruk-hai rodzili się z ziemi. Gobliny z Morii potrafiły się tam też (w odróżnieniu od książkowego oryginału) świetnie wspinać.
"Hobbit" filmowa trylogia[]
W filmach z cyklu Hobbit pozwolono sobie na liczne odstępstwa odnośnie postaci orków. Mieszkańcy podziemi pod wysoka przełęczą ukazani zostali jako odrębna rasa, gobliny. Ich wygląd dobrze oddaje cechy orków, poza prymitywnym uzbrojeniem. W przeciwieństwie do nich inni orkowie ukazani zostali wielokrotnie jako wyprostowani, muskularni i wyżsi oraz silniejsi od ludzi, co kłóci się z książkową wizją orków.
Bilbiografia[]
- J.R.R. Tolkien, Silmarillion
- J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni
- J.R.R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem
Przypisy
- ↑ J.R.R. Tolkien, List 144
- ↑ J.R.R. Tolkien, red. Christopher Tolkien Historia Śródziemia t. XII, The Peoples of Middle-earth, „Of Dwarves and Men”
- ↑ J.R.R. Tolkien, red. Christopher Tolkien Historia Śródziemia t. X, Morgoth's Ring, „Myth`s Transformed”