Orkowie

“	Cień, który ich wyhodował może tylko przedrzeźniać, ale nie stwarzać; wśród jego dzieł nie ma nic naprawdę nowego. Myślę, że orków także nie on powołał do życia, on tylko ich zatruł i zaprawił do nikczemności.	”
—Frodo do Sama w Mordorze

Orkowie
Grupa orków z Mordoru w filmie Władca Pierścieni: Dwie wieże
Informacje ogólne
Inne nazwy	Gobliny Urukowie
Kraina	Angband Góra Gundabad Góry Mgliste Isengard Mordor Utumno
Język	Liczne inne orkowe dialekty Zniekształcony Westron Czarna Mowa
Długość życia	Bliżej nieokreślona
Podział	Boldogowie Hobgobliny Orkowie z Gór Mglistych Orkowie z Mordoru Półorkowie Uruk-hai
Stwórca	Morgoth
Charakterystyka
Wzrost	Niżsi od ludzi
Kolor oczu	Różne
Kolor skóry	Brązowy Czarny Szary Zielony
Informacje polityczne
Władcy	Morgoth Saruman Sauron
Sojusznicy	Easterlingowie Haradrimowie Korsarze z Umbaru Trolle Variagowie Wargowie
Wrogowie	Elfowie Hobbici Krasnoludowie Ludzie
Pozostałe informacje
Oryginalna nazwa	Orcs

Orkowie (sin. orch [l.mn. yrch], c. m. uruk) – rasa plugawych istot humanoidalnych stanowiących główną siłę militarną wojsk walczących w służbie zła dla Morgotha, Saurona, Czarnoksiężnika z Angmaru i Sarumana.

Historia

Pochodzenie

Pierwsi orkowie pojawili się w Śródziemiu w Dawnych Dniach, jeszcze przed zburzeniem Utumno. Ich pochodzenie jest kwestią sporną. Według przekazów mędrców z Tol Eressëi orkowie wywodzą się od elfów pojmanych przez sługi Morgotha krótko po przebudzeniu, zanim ci spotkali Oromëgo. Torturowani, więzieni i upodleni zostali zniewoleni wolą Czarnego Władcy, tak że służyli mu ze strachu, nienawidząc go w głębi czarnych serc.

Według innych orkowie zostali stworzeni przez jednego z Valarów (czyli zapewne Morgotha) ze złości lub chęci zakpienia z Dzieci Ilúvatara.

Lata Drzew

Po zniszczeniu Utumno orkowie żyli rozproszeni i nieliczni, węszyli po bezdrożach, oczekując powrotu Morgotha. Wtedy po raz pierwszy spotkali ich Sindarowie, poddani Thingola, którzy wzięli ich za znikczemniałych i zdziczałych Avarich i wypędzili ich ze swoich ziem.

Pierwsza Era

Po przybyciu Ñoldorów do Śródziemia orkowie jako najliczniejsi wojownicy Morgotha walczyli przeciw Dzieciom Ilúvatara we wszystkich bitwach o Beleriand i zasiedlali oraz plądrowali podbite przez Morgotha ziemie. Początkowo, np. w Dagor-nuin-Giliath, łatwo ulegali potężnym wówczas Eldarom, ale z czasem rozmnażali się coraz bardziej i prowadzeni przez wodzów takich jak Sauron, Gothmog czy Glaurung odnosili coraz większe zwycięstwa. Zamieszkiwali przede wszystkim Thangorodrim, a stopniowo zasiedlali podbijane przez Morgotha krainy na południu. Podczas Wojny Gniewu orkowie stanowili wraz z innymi sługami Morgotha armię tak potężną, że nie mieścili się w całej równinie Anfauglith. W tej bitwie wyginęli prawie doszczętnie, a pozostali rozproszyli się w strachu, pozbawieni kierującej nimi woli ich Władcy.

Druga Era

W Drugiej Erze orkowie zaczęli się znowu rozmnażać pod wodzą nowego Władcy Ciemności, Saurona. Od około roku 1000 TE zaczęli zasiedlać Mordor. Walczyli w wojnie Saurona z elfami (1693 - 1701 DE), a potem w Czarnych Latach, pod wodzą Saurona i Nazgûli, nękali ludy Śródziemia oraz porty Númenorejczyków. Większość orków zginęła lub rozproszyła się pod koniec Drugiej Ery w wyniku wojny z armiami Ostatniego Przymierza i upadku Saurona (3434 - 3441 DE).

Trzecia Era

Ponieważ Sauron wciąż żył, rozproszeni w Śródziemiu orkowie, przyzywani mocą Pierścienia, nadal nękali Wolne Ludy, począwszy od zabicia Isildura na Polach Gladden w 2 TE. W 1300 roku Wódz Nazgûli założył Królestwo Angmaru, a pod jego władzą w Górach Mglistych zaczęli znów mnożyć się orkowie i inne złe stwory. Nawet po odejściu Czarnoksiężnika orkowie pozostali w górach. Około TE 2480, za sprawą mieszkającego w Dol Guldur Saurona, orkowie zaczęli budować wiele tajnych przejść w Górach Mglistych, strzegąc dróg do Eriadoru. Zasiedlili także pozostającą pod wodzą Zguby Durina Morię. Od 2740 TE zaczęli nękać Eriador. W latach 2793 - 2799 TE odbyła się wielka Wojna krasnoludów z orkami, w wyniku której zostali oni zdziesiątkowani, a ich wódz, Azog, zginął. W międzyczasie orkowie coraz dotkliwiej nękali Rohan i Gondor, zabijając m.in. króla Waldę oraz wypędzając mieszkańców Ithilien. W 2941 roku armie orków z Gór Mglistych pod wodzą Bolga poniosły klęskę w Bitwie Pięciu Armii. W tym samym czasie Sauron powrócił do Mordoru, gromadząc wokół siebie nowe zastępy orków. Pod koniec Trzeciej Ery także Saruman zaczął hodować orków, a krzyżując ich m.in. z ludźmi stworzył nową, silniejszą rasę – Uruk-hai. Orkowie zostali pokonani wraz z Sauronem w wyniku Wojny o Pierścień. Ci, którzy przeżyli, rozpierzchli się w strachu, pozbawieni kierującej nimi woli Saurona.

Czwarta Era

Chociaż osłabieni i nieliczni, orkowie przetrwali, podobnie jak zło na świecie.

Charakterystyka

Orkowie mieli wygląd humanoidalny, podobny do ludzi i elfów, z tą różnicą, że odznaczali się brzydotą oraz zdeformowanymi kształtami twarzy i ciała. Byli niżsi od ludzi, zgarbieni, pokraczni, krępi, barczyści, mieli krzywe nogi, płaskie nosy, skośne oczy i szerokie usta z krzywymi zębami. Odróżniali się między sobą wzrostem, tuszą, itp. Podobnie jak elfowie i ludzie dzielili się na wiele szczepów.

Gnieździli się najchętniej w skalnych jamach, które drążyli prawie tak uparcie jak krasnoludowie, wyręczając się jednak niejednokrotnie jeńcami. Umieli się wspinać na drzewa. Byli brudni i niedbali. Z chęcią wyrabiali przeróżne rodzaje broni i machiny. Najczęściej używali w bitwie szabli, toporów, krągłych tarcz i niewielkich łuków, do których strzały bywały nasączone trucizną. Ich ulubionym pożywieniem było mięso, niejednokrotnie podejrzanego pochodzenia. Znali też przynajmniej niektóre formy medycyny, jak maść na rany, a także produkowali trunek dodający energii.

Mieli własną wolę, jednakże walczyli w służbie Władców Ciemności ze strachu, chociaż nienawidzili swych panów w głębi czarnych serc. Co prawda zwłaszcza w TE pojawiły się niektóre szczepy, które próbowały się uniezależnić od Saurona, ponieważ nie było już Morgotha. Takie plemiona mieszkały między innymi w Gundabadzie, Morii, Mieście Goblinów, w Górze Gram i w innych zakątkach na północy Śródziemia. Nie znosili światła dziennego, które ich męczyło, dlatego poruszali się nocą, chyba, że Władca Ciemności nasłał ciemne chmury (jak w przypadku Bitwy na Polach Pellenoru). Wyjątek od tej reguły stanowili Uruk-hai z Isengardu i półorkowie. W ciemności poruszali się zwinnie i bardzo dobrze widzieli.

Plik:Władca Pierścieni - Mięso wraca do jadłospisu

Przykład tradycyjnej kłótni między dwoma szczepami orków – scena z filmu "Władca Pierścieni: Dwie wieże"

Ze względu na wielość szczepów mówili licznymi dialektami. Między sobą porozumiewali się głównie splugawionym westronem, nieliczni, głównie ci z Mordoru, posługiwali się Czarną Mową. Ich typowe okrzyki to: Ya-hei!, Ya-harri-hoy!. Znane słowa z orkowej gwary to m.in. tark (gondorczyk), snaga (niewolnik), ghash (ogień) i sharku (staruszek).

Jeśli faktycznie pochodzili od elfów, rozmnażali się tak samo jak Dzieci Ilúvatara. Musiałyby więc istnieć także orkowe "kobiety", chociaż nie ma poświadczonych wzmianek o takowych.

Rasy i plemiona

Rasy

• Boldogowie. podlegli Morgothowi pomniejsi Majarowie wcieleni w hröa orków. Walczyli w większości bitew o Beleriand, między innymi w bitwie o Gondolin. Była to największa i najważniejsza rasa orków w armii Morgotha. Po Wojnie Gniewu ich potomkowie, którzy osiedlili się w Górach Mglistych, byli królami wśród swoich mniejszych krewniaków.
• Więksi orkowie lub urukowie (ork wojownik). Większa rasa wyhodowana przez Morgotha. Służyli jako wodzowie i żołnierze.
• Mniejsi orkowie lub Snaga (ork niewolnik). Mniejsza rasa. Byli to niewolnicy wiecznie popędzani i poniżani przez uruków. Pracowali jako kowale, cieśle, służący, mechanicy i zwiadowcy.
• Tropiciele. Czyli mała rasa z Mordoru. Mieli czarną skórę i szerokie rozdęte nozdrza.
• Uruk-hai z Mordoru. Zostali wyhodowani przez Saurona w TE. Po raz pierwszy pojawili się w 2475 roku, gdy napadli na Ithilien i Osgiliath. Mieli czarną lub smagłą skórę, byli więksi i bardziej muskularni niż inni orkowie. Stanowili elitę wśród orków z Mordoru. Możliwe, że byli oni potomkami boldogów, lecz tak często krzyżowanych ze zwykłymi rasami, że byli zaledwie cieniami swoich przodków.
• Uruk-hai z Isengardu. Zostali wyhodowani przez Sarumana, prawdopodobnie po skrzyżowaniu ludzi i orków, na krótko przed wybuchem Wojny o Pierścień. Czarodziej wzorował się na Uruk-hai Saurona. Różnili się jednak od Uruk-hai z Mordoru tym, że nie mieli jak oni inni orkowie krzywych ani długich rąk. Byli wyżsi od przeciętnych orków i lepiej zbudowani. Mieli smagłą cerę, skośne oczy, używali krótkich mieczy i długich strzał z cisowego drzewa, a na hełmach nosili godło Sarumana. Byli też odporni na światło słoneczne, ale utracili umiejętność swojego plemienia – widzenie w ciemności.

• Półorkowie. Rasa z Isengardu powstała w wyniku skrzyżowania uruka z człowiekiem. Przypominali oni ludzi, lecz zachowali niektóre orkowe cechy m.in mieli skośne oczy.

Znani orkowie

Ponieważ orkowie stanowili zazwyczaj mięso armatnie, a ważne role powierzano raczej innym dowódcom, w przekazach zachowało się niewiele imion orków, poza nielicznymi, pochodzącymi z opowieści z Trzeciej Ery:

• Azog – dowódca orków z Gór Mglistych, zabójca Thróra, zabity w 2799 TE w bitwie w Nanduhirionie przez Dáina Żelazną Stopę.
• Bolg – syn i następca Azoga dowódca armii orków z Góry Gundabad w Bitwie Pięciu Armii w 2941 TE, gdzie zginął zabity przez Beorna.
• Golfimbul – dowódca armii orków z Góry Gram, podczas napaści na Eriador w 2747 TE zabity przez Bandobrasa Tuka w Północnej Ćwiartce Shire'u.
• Gorbag – dowódca jednego z oddziałów z Minas Morgul w Wojnie o Pierścień, w 3019 TE zabity przez swojego kamrata Szagrata w wyniku kłótni o kolczugę Froda.
• Gorgol Rzeźnik – zabity przez Berena w Hithlumie, w Pierwszej Erze.
• Gothmog (?) – porucznik wojsk Mordoru w Bitwie na Polach Pellenoru w zastepstwie Czarnoksiężnika z Angmaru. Nie wiadomo czy był orkiem.

• Grishnákh – dowódca oddziału orków z Barad-dûr, wysłanego za Anduinę do oddziału Uglúka, aby odebrać hobbitom Pierścień, zabity przez jeźdźca Rohanu w 3019 TE.
• Lugdusz – członek oddzału Uglúka, prawdopodobnie zastępca dowódcy, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
• Mauhur – ork, prawdopodobnie Uruk-hai z Isengardu, dowódca oddziału wysłanego na pomoc oddziałowi Uglúka, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.

• Muzgash – ork z Wieży Cirith Ungol, zginął w trakcie sprzeczki o kolczugę Froda w Cirith Ungol w 3019 TE.

• Radbug – ork z Wieży Cirith Ungol, podwładny Szagrata, zabity przez swojego dowódcę za próbę dezercji.

• Szagrat – komendant wieży strzegącej przełęczy Cirith Ungol. W 3019 zaniósł do Barad-dûr odebrane Frodowi kolczugę, miecz i płaszcz.
• Snaga – zwiadowca w oddziale Uglúka, zginął w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
• Snaga (Cirith Ungol) – podwładny Szagrata, torturował Froda, zaatakowany przez Sama spadł z drabiny i zginął w Wieży Cirith Ungol w 3019 TE.
• Uglúk – dowódca oddziału Uruk-Hai z Isengardu, wysłanego przez Sarumana w celu pojmania niziołków, zabity przez Éomera w Bitwie pod Fangornem w 3019 TE.
• Uftak – ork z Mordoru, złapany w sieć i pożarty przez Szelobę.
• Wielki Goblin – władca orków z Miasta Goblinów pod Wysoką Przełęczą, zabity przez Gandalfa Glamdringiem w 2941 TE.

Etymologia

Słowo ork pisane jest w sindarinie orch [l.mn. yrch], pochodzi z prymitywnego elfickiego ruku oznaczającego straszydło. Z tego źródła wywodzi się też określenie Czarnej Mowie uruk. Drúedainowie określali ich słowem gorgûn (prawdopodobnie liczba mnoga). Wszystkie inne języki używały jakiś form pokrewnych.

Inne nazwy

Orków określano też opisowo. Sindarowie mówili na nich Glamhoth, co oznaczało "banda jazgocząca w bełkotliwym języku". Entowie nazywali ich złoocy-czarnoręcy-krzywonodzy-kamiennosercy-pazuropalcy-ohydnobrzuchaci-krwiospragnieni.

Inne wersje legendarium

W Niedokończonych Opowieściach, w notatce z 1920 roku, Tolkien pisze, że orkowie zostali stworzeni z "podziemnego żar i szlamu", a serca mieli z kamieni. Motyw ten powtarza w Quencie Noldorinwa i w Quencie Silmarillion z 1937 roku.

W czasie pisania Władcy Pierścieni Tolkien zdał sobie sprawę z tego, że Morgoth nie ma mocy tworzenia samodzielnych istot. Zmienił więc pochodzenie orków, czyniąc z nich kreatury, które powstały po długim torturowaniu elfów przez Melkora. Taka wersja została opublikowana w Silmarillionie przez Christophera Tolkiena.

Później Tolkien zdecydował, że pierwsi orkowie zostali wyhodowani z elfów, a reszta od ludzi. W ostatecznej wersji, w dodatku do eseju "Quendi and Eldar", stwierdza pochodzenie pierwszych orków od ludzi, którzy mieli obudzić się 3500 lat przed wschodem Słońca. Opisuje w nim jeszcze, że orkowie rozmnażali się po upadku Morgotha, potrzebowali odpoczynku i podlegali chorobom tak jak ludzie. Ta wersja pojawia się również w Niedokończonych Opowieściach w rozdziale "Drúedainowie".

Adaptacje

"Władca Pierścieni" filmowa trylogia

W filmie wyróżniono różne odmiany orków: gobliny z Morii, orkowie z Mordoru, z Isengardu oraz Uruk-hai. W ekranizacjach orkowie powstali przez torturowanie i zniewolenie elfów, natomiast Uruk-hai rodzili się z ziemi. Gobliny z Morii potrafiły się tam też (w odróżnieniu od książkowego oryginału) świetnie wspinać.

"Hobbit" filmowa trylogia

W filmach z cyklu Hobbit pozwolono sobie na liczne odstępstwa odnośnie postaci orków. Mieszkańcy podziemi pod wysoka przełęczą ukazani zostali jako odrębna rasa, gobliny. Ich wygląd dobrze oddaje cechy orków, poza prymitywnym uzbrojeniem. W przeciwieństwie do nich inni orkowie ukazani zostali wielokrotnie jako wyprostowani, muskularni i wyżsi oraz silniejsi od ludzi, co kłóci się z książkową wizją orków.

Bilbiografia

• J.R.R. Tolkien, Silmarillion
• J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni
• J.R.R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem