Edytujesz Gandalf

{{Infobox/postać
|Imię = Gandalf
|Obraz = Gandalf the white greyhavens.jpg
|Tytuły = Gandalf Szary, Gandalf Biały, Szary Pielgrzym<ref name ="a">{{NO|13}}</ref>, Szary Wędrowiec<ref name ="a" />, Biały Jeździec, Szary Płaszcz<ref name ="a" />, Człowiek z Laską, Mistrz Gandalf<ref name="c">{{D|B2}}</ref>, Zła Nowina<ref name = "LOTR">{{DW|III6}}</ref>, Czarodziej<ref name="LOTR2">{{PK|V1}}</ref>
|Inne imiona = Mithrandir<ref name="a" />, Olórin<ref name="a" />, Tharkun<ref name="a" />, Incánus(lub Inkánus)<ref name="a" />, Láthspell<ref name="LOTR" />
|Lata życia = [[Ainulindalë]] - 25 stycznia [[TE 3019]]<ref name="Dod">{{D|B3}}</ref>, 14 lutego TE 3019<ref name="Dod" /> (zmartwychwstanie)
|Rasa = [[Ainurowie|Ainur]] ([[Majarowie|Majar]])
|Kraina = [[Valinor]], [[Lórien (Aman)]], Zachodnie [[Śródziemie]] (brak stałej siedziby)<ref name="b">{{S|V}}</ref>.
|Broń = [[Różdżka Gandalfa|Różdżka]], [[Glamdring]]
|Płeć = Mężczyzna
|Kolor włosów = Szare<ref name = "LOTR3">{{DP|II1}}</ref>, po zmartwychwstaniu białe<ref name="LOTR10">{{DW|III5}}</ref>
|Kolor oczu = ciemny<ref name = "LOTR3" />
|Rodzice = [[Eru Ilúvatar]]
|Podnazwa = |Podpis pod obrazkiem = Gandalf po ukończeniu swojej misji w adaptacji filmowej Petera Jacksona}}
'''Gandalf''' – [[Majar]] żyjący w Amanie, w [[Trzecia Era|Trzeciej Erze]] wysłany do [[Śródziemie|Śródziemia]], by wspierać [[Wolne Ludy]] w walce z [[Sauron]]em, drugi spośród grona [[Istari]]ch, nazywany Gandalfem Szarym. Po śmierci i przywróceniu do świata żywych jako Gandalf Biały głowa Istarich, członek, a później przewodniczący [[Biała Rada|Białej Rady]]. Jedyny z Istarich, który wypełnił swoją misję.

== Biografia ==
=== W Amanie ===
[[File:Olorin or gandalf maia by annie claudine.jpg|thumb|273x273px|Olórin w Valinorze]]
Jak wszyscy [[Ainurowie]], został stworzony przez [[Eru Ilúvatar]]a przed początkami [[Arda|Ardy]]. Prawdziwe imię Gandalfa to "Olórin", aczkolwiek jego elfickie pochodzenie wskazuje, że może to być przekład<ref name="a" />. Był on najmądrzejszym z [[Majarowie|Majarów]]. Po stworzeniu świata przez [[Eru]] zstąpił razem z innymi [[Ainurowie|Ainurami]] na [[Arda|Ardę]]. W [[Aman]]ie mieszkał w [[Lórien (Aman)|Lórien]]. Olórin był sługą [[Manwë]]go i [[Varda|Vardy]], a także uczniem [[Nienna|Nienny]]. Od niej nauczył się cierpliwości i miłosierdzia, ale zawsze też pozostawał blisko Manwëgo i Vardy. Wiele wędrował i często odwiedzał elfów, czasem w postaci niewidzialnej, czasem jako jeden z nich. Wlewał w ich serca piękne wizje i udzielał im rad<ref>{{S|IIc}}</ref>. Olórin był także doradcą [[Irmo|Irma]]<ref name="a" />.

=== Wysłanie do Śródziemia ===
[[Plik:Gandalf_the_White_returns.png|thumb|300px|Gandalf Biały w bitwie o Helmowy Jar - klatka z filmu "Władca Pierścieni: Dwie wieże"]]
Kiedy około [[TE 1000]] roku Trzeciej Ery potęga Saurona w Śródziemiu zaczynała się odradzać, [[Valarowie]] za radą Eru postanowili posłać tam wysłanników, którzy przeciwstawiliby mu się i pomagali Wolnym Ludom w walce z nim. Początkowo postanowiono na naradzie Valarów, że będzie ich trzech: pierwszym został [[Saruman|Curumo]] wskazany przez [[Aulë]]go, którego w Śródziemiu nazywano potem Sarumanem, a drugim [[Alatar]], sługa [[Oromë]]go. Wtedy Manwë spytał, gdzie podziewa się  Olórin. Ten w tym właśnie momencie wszedł na zebranie ubrany na szaro, wróciwszy z podróży i spytał się czego Valar sobie od niego życzy. Gdy usłyszał, że ma wyruszyć jako trzeci wysłannik, odparł, że nie starczy mu na to sił i że boi się Saurona. Manwë uznał to za argumenty tym bardziej przemawiające za jego kandydaturą. Ostatecznie do północno-zachodnich rejonów Śródziemia popłynęło pięciu Mędrców (liczba wszystkich, którzy ogólnie popłynęli do Śródziemia jest nieznana), których nazwano [[Istari]]: czwartym został [[Radagast|Aiwendil]], zwany potem Radagastem, zabrany przez Sarumana na prośbę [[Yavanna|Yavanny]], piątym [[Pallando]], przyjaciel Alatara<ref name="a" />. 

Źródła podają różne informacje o tym, jako który z kolei Istari Olórin przypłynął do Śródziemia; jedne mówią o tym, że przybył ostatni<ref name="a" />, a inne że drugi, zaraz po Curunírze. W [[Szare Przystanie|Szarych Przystaniach]] został powitany przez [[Círdan]]a. Elf od razu poznał w nim najmądrzejszego z Istarich i najsilniejszego duchem. Dlatego też przywitał go z największym szacunkiem, oraz podarował mu Trzeci Pierścień elfów, [[Narya|Naryę]] Czerwoną<ref name="a" /><ref name ="c" />.

{{Cytat|Weź ten Pierścień, Mistrzu. Bo zadanie będziesz miał bardzo trudne do spełnienia; on cię podtrzyma, gdy znużysz się brzemieniem. Jest to Pierścień Ognia, z jego pomocą będziesz mógł rozpalać na nowo serca na tym ziębnącym świecie. Co do mnie, to serce moje jest związane z Morzem, zostanę na wybrzeżu, póki nie odpłynie ostatni okręt. Będę tutaj na ciebie czekał.|Círdan do Gandalfa<ref name="c" />}}

Mimo, że czarodziej zachował go w sekrecie, to jednak Saruman dowiedział się o darze i w przyszłości stało się to jednym z powodów jego zawiści do Gandalfa<ref name="a" />.

=== Początki misji ===
Pierwsze wieki swojego pobytu w Śródziemiu czarodziej spędził na wędrowaniu po Śródziemiu i poznawaniu tych, którzy w przyszłości mieli stanąć do walki z Sauronem. Obszar jego działalności ograniczył się do północno-zachodnich rejonów. Nikt, oprócz innych Istarich, Círdana, [[Elrond]]a i [[Galadriela|Galadrieli]] nie wiedział o jego prawdziwej tożsamości<ref name="b" /> . Ludzie podejrzewali początkowo, że był to starannie wykształcony ich współplemieniec, jednak z czasem, kiedy spostrzeżono, że praktycznie się on nie starzeje, zaczęto myśleć, że jest on elfem, zwłaszcza, że często przebywał w towarzystwie [[Eldarowie|Eldarów]] i przyjaźnił się z nimi. Za elfa uważali go też błędnie sami Pierworodni. Stąd pochodzi imię Gandalf, którym zwali go mieszkańcy północnych rejonów Śródziemia, oznaczające „Elfa Różdżki”, czarodziej bowiem nieustannie wędrował pieszo, opierając się swoją laską. Niektórzy uważali go wręcz za wcielenie Manwëgo, co jest oczywistą nieprawdą, ponieważ zgodnie z [[Drugie Proroctwo Mandosa|Drugim Proroctwem Mandosa]] Valar nie zejdzie z [[Taniquetil]]u przed [[Dagor Dagorath]]<ref name = "a" />.

Na południu otrzymał imię Incánus, pochodzące z [[quenya|quenyi]], które było w dawnych czasach używane w [[Gondor]]ze (w innej wersji słowo to było pochodzenia haradzkiego). Gandalf pojawił się tam na początku swojej misji w Śródziemiu, za panowania króla [[Atanatar II|Atanatara II]], który panował od [[TE 1149|1149]] do [[TE 1226|1226]] roku Trzeciej Ery. W późniejszych czasach, kiedy rozpowszechnił się [[sindarin]] i [[Wspólna Mowa]], zaczęto go nazywać Mithrandirem, co oznacza „Szarego Pielgrzyma”<ref name = "a" />.

Podczas całego swojego pobytu w Śródziemiu nie osiadł nigdzie na stałe. Nieustannie wędrował po północno-zachodnich krainach, pomagając wszystkim potrzebującym (lubił też zabawiać widzów sztuczkami związanymi z ogniem). Zdobył tym miłość wielu ludów, zwłaszcza w [[Lindon]]ie, [[Eriador]]ze i [[Dolina Anduiny|Dolinie Anduiny]]. Zaprzyjaźnił się z [[Elrond]]em i [[Dúnedainowie|Dúnedainami]]. Zainteresowali go też [[hobbici]]. W Gondorze przebywał rzadko, ponieważ dumni władcy tego kraju z początku nie słuchali niczyich rad<ref name="a" />.

=== Biała Rada i sprawy Czarnoksiężnika ===
W tym samym czasie, kiedy Istari przybyli do Śródziemia, Sauron osiadł na południowych krańcach [[Mroczna Puszcza|Wielkiego Zielonego Lasu]] i zbudował tam fortecę [[Dol Guldur]]. Mroczny Władca nie ujawnił swojej tożsamości, znany był jedynie jako Czarnoksiężnik. Podejrzewano, że to po prostu jeden z [[Nazgule|Nazgûli]]. O jego obecności dowiedziano się dopiero około [[TE 1100|1100]] roku<ref name="c" />, kiedy jego słudzy zaczęli się rozprzestrzeniać po Lesie, a zło na świecie zaczęło się odradzać: [[orkowie]] wylęgali się coraz szybciej w górach, na północy powstał [[Angmar]], a pod koniec II tysiąclecia Trzeciej Ery Nazgûle zajęły [[Minas Morgul|Minas Ithil]], przemieniając je w Minas Morgul. Mimo tego nie przewidywano, że Czarnoksiężnikiem z Dol Guldur jest Sauron. 

Jedynie Gandalf to przeczuwał i w [[TE 2063|2063]] roku<ref name="c" /> wyprawił się samotnie do twierdzy, jednak Czarnoksiężnik uciekł przed nim na wschód bojąc się zdemaskowania, a forteca opustoszała. Na prawie 400 lat zapanował [[Niespokojny Pokój]]<ref name="b" />.

Czarnoksiężnik powrócił w [[TE 2460|2460]] roku<ref name="b" />. Aby przeciwdziałać mu, trzy lata później<ref name="b" /> powstała [[Biała Rada]], do której przystąpili Gandalf, Saruman, władcy elfów, m.in. Galadriela, Círdan, Elrond i inni dostojni Eldarowie. Galadriela postulowała, aby jej przewodniczącym został Gandalf, jednak ten nie chciał krępować żadną więzią, czy zależnością, i ostatecznie głową Rady został Saruman<ref name="b" /><ref>{{DP|II7}}</ref><ref name="d">{{NO|10c}}</ref>.

W [[TE 2770|2770]] roku Trzeciej Ery<ref name="c" /> smok [[Smaug]] zniszczył [[Erebor]] i [[Dale]], i wygnał [[plemię Durina]] na zachód. Doprowadziło to osłabienia sił Zachodu w północnym Śródziemiu i umożliwiło rozprzestrzenianie się orkom, trollom i innym złym potworom. Gandalf przeczuwał, że może to wykorzystać Sauron, kiedy odzyska siły, jednak nie wiedział jak przywrócić władzę krasnoludów w Ereborze. W 2845 król krasnoludów na wygnaniu [[Thráin II]] wraz z grupą kompanów wyruszył w podróż do [[Samotna Góra|Samotnej Góry]], jednak był tropiony i atakowany przez sługi Czarnoksiężnika z Dol Guldur. W końcu został on uprowadzony, a jego dalszy los pozostawał nieznany.

[[Plik:GandalfDolGuldur.jpg|thumb|left|300px|Gandalf w Dol Guldur - klatka z filmu "Hobbit: Pustkowie Smauga"]] W [[TE 2850|2850]] roku<ref name="c" /> pełen niepokoju i wątpliwości co do tożsamości Czarnoksiężnika, Gandalf po raz drugi wkradł się w przebraniu do Dol Guldur, narażając się na ogromne niebezpieczeństwo. Gdy zszedł do lochów, spotkał konającego, umęczonego krasnoluda. Nieszczęśnik majaczył nieustannie o ostatnim z Siedmiu [[Pierścienie Krasnoludów|Pierścieni Krasnoludów]]. Potem dał Gandalfowi pewną mapę i klucz, mówiąc, by dał to jego synowi. Chwilę potem krasnolud zmarł. Nie wiedząc, że właśnie był świadkiem ostatnich chwil Thráina II czarodziej wziął ze sobą mapę i klucz<ref name="e">{{NO|9}}</ref>, po czym przeszukiwał dalej Dol Guldur. Przekonał się, że Czarnoksiężnikiem nie jest jeden z Nazgûli, tylko sam Sauron. Gandalf czym prędzej uciekł z Dol Guldur i powiadomił o odkryciu tożsamości Wroga Białą Radę. 

W [[TE 2851|2851]] roku <ref name="c" /> Rada zebrała się w [[Rivendell]]. Gandalf nawoływał do zbrojnego ataku na Saurona, jednak jego głos został zagłuszony przez Sarumana, który twierdził, że należy czekać i obserwować poczynania Wroga<ref name="b" />. Podczas wywodu Sarumana o niesłuszności pomysłu Gandalfa, ten popalał sobie, siedząc na uboczu, [[fajkowe ziele]]. Zachowanie to rozdrażniło głowę Rady, dlatego tuż przed rozejściem się jej, zarzucił mu kpienie z ważnych spraw. Gandalf zripostował tę uwagę, mówiąc, że wydmuchiwany dym rozjaśnia umysł i pomaga w spokoju wysłuchiwać takich bzdur. Po krótkiej chłodnej wymianie zdań wykonał gest, który tym bardziej zirytował Sarumana. Wydmuchał parę większych i mniejszych pierścieni dymu, a później próbował je złapać (nie wiadomo, czy Gandalf podejrzewał go już podczas zebrania Białej Rady o pragnienia posiadania Pierścienia. Z jednej strony podczas [[Narada u Elronda|Narady u Elronda]] twierdził, że nie wiedział o tym, jednak możliwe, że było przeciwnie i już podczas zebrania owego Rady w 2851 roku ostrzegł Sarumana, że marzenia o zdobyciu Pierścienia są zwodnicze)<ref name="d" />. Po rozejściu się Rady Elrond, którego też dręczyły obawy, oznajmił Gandalfowi, że boi się, że Trzecia Era skończy się zwycięstwem Saurona i tylko jakiś dziwny przypadek mógłby ich ocalić. Czarodziej odparł mu, że takie też się zdarzają i pomoc często pochodzi z ręki słabszej istoty<ref name="d" />.

=== Związki z Shire ===
Gandalf podróżując po Śródziemiu wielokrotnie stykał się z [[Shire]] i z [[hobbici|hobbitami]]. Jak się zdaje, pierwszy jego dłuższy kontakt z nimi nastąpił podczas [[Długa Zima|Długiej Zimy]], zwanej przez hobbitów [[Chude Lata|Chudymi Latami]]. Była to niezwykle sroga i ciężka zima na przełomie [[TE 2758|2758]] i [[TE 2759|2759]] roku Trzeciej Ery. Panował głód, a hobbici umierali z zimna. Gandalf bardzo im wtedy pomógł i od tego czasu byli bardzo bliscy jego sercu<ref name="c" /><ref name="e" />.

Gandalf odwiedzał później często Shire i zaczął palić fajkowe ziele, które potem wychwalał i mówił, że już tylko z tego powodu ten kraj jest godny odwiedzenia, z czego potem drwił Saruman. Przywódca Rady potajemnie jednak notował wszystkie opowieści Gandalfa, uważając że kiedyś te informacje mogą mu się przydać. Kilka razy osobiście się tam wyprawił (hobbici brali go za Gandalfa), a nawet wypróbował fajkowe ziele, które później regularnie sprowadzał do [[Isengard]]u. Bojąc się jednak, że dojdzie to do uszu Gandalfa, zaprzestał wizyt, zostawiając tam wielu szpiegów. Szary Wędrowiec jednak się wcześnie dowiedział o tych wędrówkach i zareagował na to jedynie śmiechem, uznając to za jeden z najmniej szkodliwych sekretów Sarumana.<ref name="d" />.

Niewykluczone, że Gandalf miał coś wspólnego z podróżami braci [[Hildifons Tuk|Hildifonsa]] i [[Isengar Tuk|Isengara]] Tuka. Pierwszy z nich (ur. [[TE 2844]]), za młodu wyruszył z Shire na wyprawę i nigdy nie powrócił do domu, drugi żyjący w latach [[TE 2862|2862]] - [[TE 2960|2960]] Trzeciej Ery w młodości podobno pływał po [[Belegaer|Morzu]]<ref name="e" />. Gandalf był przyjacielem ich ojca [[Gerontius Tuk|Gerontiusa Tuka]], zwanego Starym Tukiem. Podarował mu brylantowe zapinki, które odpinały i zapinały się na rozkaz, a podczas przyjęć bawił hobbitów opowieściami o smokach, wielkoludach i o ratowaniu księżniczek. Hobbici na wiele lat zapamiętali fajerwerki od Gandalfa, które Gerontius puszczał w noc sobótkową<ref name="f">{{H|1}}</ref>. Gandalf darzył też sympatią wnuka Starego Tuka, a syna [[Belladona Tuk|Belladony]] [[Bilbo Baggins|Bilba Bagginsa]], odkąd ten był dzieckiem. Wiedział, że ma on wyjątkowy charakter i pragnie dalekich wędrówek oraz przygód. Po śmierci Starego Tuka w [[TE 2920|2920]] roku, z powodu braku czasu, prawie nigdy nie odwiedzał jednak Shire: ostatni raz przed [[Wyprawa do Ereboru|wyprawą do Ereboru]] był tam w [[TE 2921|2921]] roku, kiedy Bilbo miał 31 lat<ref name="e" />.

=== Gandalf wobec Smauga i Saurona ===
==== Spotkanie z Thorinem ====
[[Plik:Gandalf_and_Glamdring.png|thumb|300px|Gandalf znajdujący Glamdring - klatka z filmu "Hobbit: Niezwykła podróż"]] W początkach XXIX wieku Trzeciej Ery Gandalfowi zaprzątały myśli przede wszystkim sprawy Smauga i Saurona. Wiedział, że Mroczny Władca zamierza zaatakować Rivendell, zająć ziemie dawnego [[Angmaru]] i przełęcze w [[Góry Mgliste|górach Mglistych]], a także że nikt nie stawi mu oporu prócz krasnoludów z [[Żelazne Wzgórza|Żelaznych Wzgórz]]. Uważał też, że jest też potrzebny atak na Dol Guldur, jednak Saruman udaremniał wszystkie jego plany. Bał się, że wróg posłuży się też smokiem do siania zła na północy. Znużony i strapiony tymi myślami, w [[TE 2941|2941]] roku postanowił odwiedzić po 20 latach nieobecności Shire, by tam odpocząć. Przy okazji, nie wiedząc jeszcze co dokładnie zrobi, ale przewidując co będzie konieczne, zmierzał w kierunku siedziby króla [[Plemię Durina|plemienia Durina]] na wygnaniu, [[Thorin II Dębowa Tarcza|Thorina II Dębowej Tarczy]] w [[Ered Luin|górach Błękitnych]]<ref name="e" />.

Szczęśliwy traf chciał, że w czasie tej właśnie podróży, 15 marca przypadkiem spotkał go w [[Bree]], w gospodzie ''Pod Rozbrykanym Kucykiem''. Jego również dręczyły myśli o smoku; marzył o zemście na Smaugu i odbudowie Królestwa pod Górą. Krasnolud podszedł do Gandalfa i zaczął rozmowę. Prosił go o radę, a także zaprosił do swoich siedzib. Gandalf przyjął zaproszenie, obiecując że niebawem tam zajrzy i mu pomoże<ref>{{D|A3}}</ref>.

Po spotkaniu z Thorinem, Gandalf, wciąż zatroskany i bez żadnego planu działania zajrzał do Shire, pozwalając prowadzić się „przypadkowi”. Tam szybko usłyszał o Bilbie, którego darzył niegdyś sympatią, i który stawał się dość sławną osobą w Shire. Jego rodzice umarli młodo, on zaś się nie ożenił, a zamiast tego zapuszczał się w długie samotne wędrówki, na których czasem nawet rozmawiał z krasnoludami. Słysząc o tym wszystkim, nagle w głowie Gandalfa automatycznie ułożył się pewien plan. Uradowany udał się do [[Bag End]], jednak nie znalazł Bilba. Od [[Holman Zielonoręki|Holmana Ogrodnika]] dowiedział się, że znów wyruszył na jakąś wędrówkę. Postanowił zaryzykować i nie uprzedzać Bilba o tym, co ma się zdarzyć. Wciąż pełen optymizmu, spiesząc się (najpóźniej w sierpniu musiał stawić się na zebranie Białej Rady) siedziby Thorina w Górach Błękitnych. Chciał próbować przekonać go do zaniechania przedsięwzięć militarnych przeciwko Smaugowi i przekonać do tajnej wyprawy i wzięcia ze sobą Bilba<ref name ="e" />.

Pod koniec kwietnia przybył do Thorina, który akurat przebywał w komnacie razem z [[Balin]]em, [[Glóin]]em, [[Fíli]]m i paroma innymi krasnoludami. Na pomysł Gandalfa, by zabrać ze sobą hobbita, zareagowali wręcz oburzeniem. Czarodziej zaczął ich przekonywać, że Smaug nie zna zapachu hobbitów, a oni sami są idealnymi „włamywaczami”. Krasnoludowie wzięli tę wypowiedź nieco za dosłownie i od tej pory byli przekonani, że Bilbo jest zawodowym złodziejem. Dlatego też Thorin w końcu zgodził się na plan Gandalfa<ref name="e" />.

==== Wyprawa do Ereboru ====
W 2941 r. brał udział w wyprawie z [[Bilbo Baggins]]em oraz 13 krasnoludami pod wodzą [[Thorin II Dębowa Tarcza|Thorina]], którzy planowali odzyskać zagrabione królestwo przez [[Smaug]]a. Podczas trwania wyprawy w jaskini trolli - [[Bert]]a, [[William Huggins|Wiliama]] i [[Tom]]a - znalazł miecz [[Glamdring]], [[elfy|elfickie ostrze]] wykute w [[Gondolin]]ie i używane przez króla [[Turgon]]a. Po przejściu przez Góry Mgliste zostali zaatakowani przez [[Wargowie|wargów]], lecz z opresji wybawił ich [[wódz Orłów]]. Przed Mroczną Puszczą na jakiś czas opuścił [[Kompania Thorina|Kompanię Thorina]], by wesprzeć atak na [[Dol Guldur]]. Powrócił pod Górę w kryzysowym momencie, kiedy to Thorin, zamkięty w Górze, nie chciał wydać części należnego skarbu [[Bard I Łucznik|Bardowi]], zabójcy smoka. Zagrożenie walką o skarb stało się jeszcze bardziej realne, kiedy pod górę przybył [[Dáin II Żelazna Stopa|Dáin Żelazna Stopa]], władca [[Żelazne Wzgórza|Żelaznych Wzgórz]], który przyprowadził 500 krasnoludów. W ostatniej chwili, kiedy armia krasnoludów i ludzi i elfów miała stoczyć ze sobą bitwę, Gandalf powstrzymał obie strony i uprzedził ich o nadchodzącym zagrożeniu ze strony [[Gobliny|goblinów]], które maszerowały na Erebor. Dzięki interwencji Gandalfa zwaśnione strony połączyły swoje siły i razem przeciwstawili się wrogowi<ref name="hobbit">{{H|17}}</ref>.

Wyprawa do Ereboru zakończyła się sukcesem, potęga goblinów z [[Góry Mgliste|gór Mglistych]] została złamana, a [[Plemię Durina]] odzyskało swoje królestwo. Jednak w Bitwie Pięciu Armii zginął [[Thorin Dębowa Tarcza]], w związku z tym tron Ereboru objął bardziej ugodowy [[Dáin II Żelazna Stopa]], który sprawiedliwie podzielił się swymi bogactwami. Dodatkowymi korzyściami z wyprawy było odbudowa [[Dale]] i wstąpienie na tron [[Bard I Łucznik|Barda I Łucznika]], oraz poprawienie stosunków na osi Erebor - Dale - Mroczna Puszcza. Po zakończeniu wyprawy Gandalf powrócił do [[Shire]] razem z Bilbem<ref name = "hobbit" />.

=== Wojna o Pierścień ===
[[Plik:LOTR_-_The_Fellowship_Of_The_Ring_EXTENDED_2001_1080p_BrRip_x264_Dual-Audio_-English-Hindi_5.1-_NimitMak_SilverRG.mkv_snapshot_01.25.54_-2013.11.23_22.27.12-.jpg|thumb|300px|Gwaihir uwalnia Gandalfa ze Szczytu Orthanku - klatka z filmu "Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia"]] Jakiś czas po powrocie czarodziej dowiedział się o posiadanym przez Bilba pierścieniu i zmusił hobbita do wyznania prawdy na temat przedmiotu. W następnych latach Gandalf nieraz wyjeżdżał, a podczas pobytów w Shire poznał [[Frodo Baggins|Froda]], bratanka Bilba. Czarodziej przybył na sto jedenaste urodziny Bilba i to właśnie on ostatni widział go przed opuszczeniem Shire. Następnego dnia dopilnował aby pierścień trafił do Froda, po czym czarodziej wyruszył do Minas Tirith, gdzie zdobył informacje na temat Jedynego Pierścienia. Gdy wrócił do [[Hobbiton]]u upewnił się że pierścień należący do Froda jest Jedynym i kazał hobbitowi opuścić Shire, a sam znowu odszedł. Podczas pobytu w Bree Gandalf spotkał czarodzieja [[Radagast]]a, który kazał mu wyruszyć do [[Isengard]]u, by spotkać się z Sarumanem. Gdy dotarł Saruman wyznał mu że pragnie władzy i kazał wydać Powiernika Pierścienia. Gandalf odmówił, za co został uwięziony na szczycie wieży [[Orthank]], skąd uciekł na grzbiecie orła. Ptak zabrał go do Rohanu gdzie nie został mile przyjęty ale otrzymał szybkiego konia - [[Cienistogrzywy|Cienistogrzywego]], na którym pojechał do Rivendell<ref name ="LOTR4">{{DP|II2}}</ref>.

Miał ważny udział w [[Wojna o Pierścień|Wojnie o Pierścień]], prowadząc [[Drużyna Pierścienia|Drużynę Pierścienia]] do Morii gdzie zginął w potyczce z [[Balrog]]iem<ref name="LOTR5">{{DP|II5}}</ref>. Po tym wydarzeniu został jednak ożywiony. Stało się to tylko na krótki czas, aby mógł wypełnić swoją misję<ref name ="a" />. Ze szczytu [[Zirak-zigil]], gdzie po długich zmaganiach zakończyła się [[Bitwa na Szczycie]] Gandalfa z Balrogiem, orzeł [[Gwaihir]] zabrał czarodzieja i przeniósł do [[Lórien]]<ref name ="LOTR10" />.
[[File:Gandalf vs Balrog.jpg|thumb|267x267px|Gandalf vs Balrog - autor Ted Nasmith]]
[[File:Gandalf you have no power here.gif|thumb|220x220px]]
[[File:Gandalf I Gwaihir.jpg|thumb|220x220px|Gandalf i Gwaihir]]
[[File:Into the west .jpg|thumb|220x220px|Gandalf wraz z powiernikami pierścieni odpływa do Valinoru]]

Następnie Gandalf skierował się do [[Fangorn]]u, gdzie odnalazł [[Aragorn]]a, [[Legolas]]a i [[Gimli]]ego<ref name="LOTR10" />. Wraz z nimi pojechał do [[Edoras]] gdzie uzdrowił króla [[Théoden]]a i wyzwolił go spod wpływu [[Gríma Gadzi Język|Grímy]]<ref name = "LOTR" />.

Brał udział w [[Bitwa o Helmowy Jar|bitwie w   Helmowym Jarze]], kiedy to zgromadził rozproszonych po [[Druga bitwa u brodów na Isenie|Bitwie u Brodów na Isenie]] wojowników i przywiódł ich na pomoc oblężonym<ref name = "LOTR8">{{DW|III7}}</ref>. Po tym wydarzeniu z Aragornem, Legolasem, Gimlim i Théodenem udał się do zburzonego przez [[Entowie|Entów]] [[Isengard]]u. Rozmówił się z Sarumanem, próbując go zawrócić ze złej drogi. Ten jednak nie chciał już czynić dobra, lecz jedynie rządzić złą potęgą. Gandalf wykluczył go więc z Białej Rady i złamał jego laskę. W tej chwili sługa Sarumana - Grima - rzucił w niego [[palantir]], lecz pocisk chybił celu. Stoczył się po schodach Orthanku, lecz nim wpadł do kałuży, chwycił go Pippin. Gandalf prędko odebrał mu kryształ<ref name = "LOTR9">{{DW|III10}}</ref>. Później Pippin, w nocy wykradł palantir, przez co Gandalf zabrał go ze sobą w podróż do [[Minas Tirith]]<ref name="LOTR11">{{DW|III11}}</ref>. W stolicy Gondoru Gandalf spotkał [[Faramir]]a, który oznajmił że widział [[Frodo|Froda]] i [[Sam Gamgee|Sama]]<ref>{{PK|V4}}</ref>. Czarodziej brał udział w bitwie o Minas Tirith, musiał jednak opuścić pole bitwy i za prośbą Pippina by ratować Faramira przed śmiercią<ref>{{PK|V5}}</ref>. Gdy stolica Gondoru została uratowana, wraz z Aragornem, Legolasem, Gimlim, [[Éomer]]em, Pippinem, i żołnierzami udał się w kierunku [[Mordor]]u. Tam brał udział w bitwie i widział jak [[Barad-dur]] upada. W 1 CE odpłynął wraz z [[Bilbo Baggins|Bilbem]], [[Frodo|Frodem]], [[Galadriela|Galadrielą]] i [[Elrond]]em<ref name ="Dod" /><ref name = "b" /><ref>{{PK|VI9}}</ref>.

== Charakterystyka ==
Gandalf przybrał postać siwowłosego, niskiego starca, wyglądem starszego od pozostałych Istarich. Ubierał się w szare szaty<ref name="a" />, przepasane srebrzystą szarfą. Nosił też wysoki niebieski kapelusz, oraz duże czarne buty. Jego srebrzysta<ref name="LOTR3" />  broda sięgała mu poniżej pasa, a krzaczaste brwi wystawały aż poza krąg kapelusza<ref>{{H|1}}</ref>.

Pod względem charakteru Gandalf wykazywał się gorliwością, uprzejmością i pogodą ducha. Nie obchodziły go pochwały, władza czy osobista duma, czym zjednywał sobie wielu podobnych sobie. Był uprzejmy i przyjazny nawet wobec małych i słabych, ostro ganił głupotę i bywał prędki w słowach<ref name ="a" />

== Pierwowzór Gandalfa ==
[[Plik:GandalfDerBerggeist.jpg|thumb|220px|Der Berggeist]]
Tolkien inspirował się wieloma rzeczami tworząc postać Gandalfa. Pierwsza jest zaczerpnięta z Kalewali, fińskiego eposu narodowego. Osobą na której był wzorowany Gandalf jest czarodziejem o imieniu Väinämöinen.

Geneza wyglądu Gandalfa, jest zaczerpnięta z pocztówki pod tytułem „Der Berggeist” (Liczyrzepa Duch Gór) autorstwa Madlenera. Przedstawia ona siedzącego na skale, pod sosną starca o długiej białej brodzie. Mężczyzna ten ubrany był w kapelusz i długi płaszcz. Obok niego znajdował się młody jeleń. W tle widoczne były wysokie skaliste góry. Jak podaje Humphrey Carpenter w biografii Tolkiena z roku 1977 pocztówka ta została zakupiona w Szwajcarii w 1911 roku, a na na papierze, w który była zapakowana Tolkien napisał „Origin of Gandalf" (Pierwowzór Gandalfa).

Możliwe jest też że wygląd Gandalfa, po trosze, był inspirowany postacią Odyna z mitologii skandynawskiej.

== Imiona Gandalfa ==
* '''Olórin''' – imię używane przez Gandalfa w Amanie, jednocześnie jego pierwotne imię, pod którym znany jest wśród Ainurów i mieszkańców Valinoru.
* '''Gandalf '''– imię oznaczające "Elfa Różdżki" nadane czarodziejowi przez Ludzi Północy z powodu błędnego wzięcia mędrca za jednego z elfów lub skojarzenia go z nimi. Gandalf posługiwał się tym mianem wśród ludzi Eriadoru i Rhovanionu, a znali je także hobbici.
* '''Mithrandir '''– dosłownie "Szary Pielgrzym", "Szary Wędrowiec" lub "Szary Wysłannik". Jest to imię, jakie czarodziejowi nadali elfowie z powodu wyglądu (szara szata) i sposobu życia Gandalfa – nieustannej podróży, pielgrzymki, po krainach Śródziemia. Właśnie jako Mithrandira znano go również na ziemiach Gondoru.
* '''Tharkun '''– imię używane wśród krasnoludów, oznaczające "człowiek z laską".
* '''Incánus '''– imię używane "na Południu" – na ziemiach Bliskiego i być może Dalekiego Haradu. Oznacza ono "Szpieg Północy".
* '''Láthspell '''– imię nadane Gandalfowi przez Grimę. Oznacza ono dosłownie "złe wieści" i odnosić się ma do faktu, że obecność czarodzieja rzekomo miała sprowadzać lub wiązać się z jakimiś złymi zdarzeniami.

== Etymologia ==
Imię ''Gandalf'' jest pochodzenia skandynawskieogo, a pochodzi z eposu ''Völuspá''(znanego także jako ''Edda Poetycka'' lub ''Starsza'')<ref name ="a" />.

Jego imię Tharkun pochodzi z Khuzdulu i tłumaczy się je jako 'człowiek z laską'<ref>J.R.R. Tolkien; Niedokończone Opowieści; Spis imion i nazw; Tharkun; ISBN 978-83-241-4003-9</ref>.

Natomiast jeśli chodzi o imię Mithrandir pochodzi ono z Sindarinu i można je tłumaczyć na 'Szary Pielgrzym', 'Szary Wędrowiec' lub 'Szary Wysłannik'.
== Kreacja w adaptacjach ==
W filmach reżyserii [[Peter Jackson|Petera Jacksona]], Gandalfa zagrał [[Ian McKellen]] .

== Galeria ==
<gallery>
Gandalf3.jpg|Gandalf w Morii – klatka z filmu ''Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia''
Gandalf w Hobbitonie .jpg|Gandalf w Hobbitonie Władca pierścieni Drużyna Pierścienia
Gandalf_and_Glamdrin.png|Klatka z filmu "Hobbit Niezwykła Podróż"
</gallery>
[[File:Gandalf the white greyhavens.jpg|thumb|220x220px|Gandalf w podróży do Szarej Przystani]]
[[File:Gandalf Black Gate.jpg|thumb|220x220px|<nowiki>Gandalf biały- klatka z filmu ''Władca Pierścieni: Powrót Króla''</nowiki>]]{{Ainurowie}}
{{Drużyna Pierścienia-Arty}}
{{Kompania Thorina}}
{{Powiernicy Pierścienia}}

{{Przypisy}}

[[ca:Gàndalf]]
[[cs:Gandalf]]
[[de:Gandalf]]
[[en:Gandalf]]
[[es:Gandalf]]
[[fi:Gandalf]]
[[fr:Gandalf]]
[[he:גאנדאלף]]
[[it:Gandalf]]
[[nl:Gandalf]]
[[pt-br:Gandalf]]
[[ru:Гэндальф]]
[[sk:Gandalf]]
[[uk:Ґандальф]]
[[Kategoria:Postacie wszystkich Er]]
[[Kategoria:Członkowie kompanii Thorina]]
[[Kategoria:Członkowie Drużyny Pierścienia]]
[[Kategoria:Członkowie Białej Rady]]
[[Kategoria:Istari]]