Śródziemie Wiki
Znaczniki: VisualEditor apiedit
(Anulowanie wersji nr 103579 utworzonej przez 185.24.26.194 (dyskusja))
(Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 19 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{Infobox/Rasa
 
{{Infobox/Rasa
|wzorowy = tak
+
|wzorowy = tak
|Nazwa = Elfowie
+
|Nazwa = Elfowie
|Obraz = Amarie of the vanyar by Filat.jpg
+
|Obraz = Amarie of the vanyar by Filat.jpg
|Podpis pod obrazkiem = [[Amarië]]<nowiki> z Vanyarów (graf. Maria Filatova)]]</nowiki>
+
|Podpis pod obrazkiem = [[Amarië]] z Vanyarów (grafika Maria Filatova)
|Tytuły = Mówiący, Najstarsze Dzieci Ilúvatara,
+
|Tytuły = Mówiący, Najstarsze Dzieci Ilúvatara,
|Inne nazwy = Quendi
+
|Inne nazwy = Quendi
|Kraina = [[Aman]], [[Cuiviénen]], [[Hithlum]], [[Doriath]], [[Gondolin]], [[Nargothrond]], [[Falas]], [[Ossiriand]], [[Himlad]], [[Thargelion]], [[Marchia Maedhrosa]], [[Lindon]], [[Edhellond]], [[Eregion]], [[Rivendell]], [[Lothlórien]], [[Mroczna Puszcza]], [[Ithilien]]
+
|Kraina = [[Aman]], [[Cuiviénen]], [[Hithlum]], [[Doriath]], [[Gondolin]], [[Nargothrond]], [[Falas]], [[Ossiriand]], [[Himlad]], [[Thargelion]], [[Marchia Maedhrosa]], [[Lindon]], [[Edhellond]], [[Eregion]], [[Rivendell]], [[Lothlórien]], [[Mroczna Puszcza]], [[Ithilien]]
|Język= [[Quenya]], [[Sindarin]], [[Noldorin]], [[Vanyarin]], [[Telerin]], [[Avarin]]
+
|Język= [[Quenya]], [[Sindarin]], [[Ñoldorin]], [[Vanyarin]], [[Telerin]], [[Avarin]]
|Długość życia = Nieśmiertelni
+
|Długość życia = Nieśmiertelni
|Podział = [[Noldorowie]], [[Vanyarowie]], [[Teleri]], [[Avari]]
+
|Podział = [[Ñoldorowie]], [[Vanyarowie]], [[Teleri]], [[Avari]]
|Stwórca = [[Eru Ilúvatar]]
+
|Stwórca = [[Eru Ilúvatar]]
|Kolor_włosów = Ciemny, srebrny, złoty, biały
+
|Kolor_włosów = Ciemny, srebrny, złoty, biały
|Kolor_skóry = Jasny
+
|Kolor_skóry = Jasny
|Wzrost = Wyżsi od [[Ludzie|ludzi]]
+
|Wzrost = Wyżsi od [[Ludzie|ludzi]]
|Sojusznicy = [[Ludzie]], [[Krasnoludowie]], [[Entowie]], [[Wielkie Orły]]
+
|Sojusznicy = [[Ludzie]], [[Krasnoludowie]], [[Entowie]], [[Wielkie Orły]]
|Wrogowie = [[Orkowie]], [[Wielkie Pająki]], [[Wargowie]], [[Trolle]], [[Krasnoludowie]]
+
|Wrogowie = [[Orkowie]], [[Wielkie Pająki]], [[Wargowie]], [[Trolle]], [[Krasnoludowie]]
|Oryginalna nazwa = Elves
+
|Oryginalna nazwa = Elves
}}'''Elfowie, Quendi '''({{lang|qya|Mówiący}}) – pierwsza rasa z [[Dzieci Ilúvatara]], nazywana z tej racji „Pierworodnymi”. Uznawani za najpiękniejszą i najmądrzejszą rasę w [[Śródziemie|Śródziemiu]], w szczególności dzięki swojej nieśmiertelności. Na początku wszyscy posiadali miano '''[[Eldarowie|Eldarów]]''' nadane im przez [[Oromë]]go, ale później nosili je tylko ci, którzy poszli za nim na Zachód.
+
}}'''Elfowie, Quendi''' ({{lang|qya|Mówiący}}) – pierwsza rasa z [[Dzieci Ilúvatara]], nazywana z tego powodu „Pierworodnymi”. Uznawani za najpiękniejszą i najmądrzejszą rasę w [[Śródziemie|Śródziemiu]], w szczególności dzięki swojej nieśmiertelności. Na początku wszyscy posiadali miano '''Eldarów''' nadane im przez [[Oromë]]go, ale później nosili je tylko ci, którzy poszli za nim na Zachód.
==Historia==
 
   
 
== Historia ==
 
=== Obudzenie i wędrówka ===
 
=== Obudzenie i wędrówka ===
[[File:Obudzenie.jpg|left|thumb|220x220px|Przebudzenie na Cuivienen (graf. Mithgaraf)]]
+
[[Plik:Obudzenie.jpg|lewo|mały|220x220px|Przebudzenie na Cuiviénen (grafika Mithgaraf)]]
Elfowie zostali ulepieni a następnie obudzeni, praktycznie zaraz po stworzeniu gwiazd. Stało się to nad zatoką (lub Jeziorem) [[Cuiviénen]]. Zobaczywszy gwiazdy, usłyszawszy szmer wody pozostali wierni na zawsze zachwytowi nad nimi. Wyrazili to w słowach i śpiewie. Wzbudziło to zachwyt [[Oromë]]go, który zaprosił ich do [[Valinor]]u.<ref>{{S|3}}</ref><ref>{{WJ|Appendix}}</ref> Od pierwszych chwil kuszeni przez [[Melkor]]a, tworzyli podziały, zawracali, lub zatrzymywali się w drodze. Część z nich ([[Avari]]) została nawet nad wodą przebudzenia. Melkor też prawdopodobnie chwytał ich, czyniąc ze złapanych [[orkowie|orków]]. Jednak Ilúvatar, oraz dobra wola elfów sprawiały, że złe czyny mogły mieć dobre konsekwencje.
+
Elfowie zostali ulepieni, a następnie obudzeni niedługo po stworzeniu gwiazd. Stało się to nad zatoką (lub jeziorem) [[Cuiviénen]]. Zobaczywszy gwiazdy, usłyszawszy szmer wody pozostali wierni na zawsze zachwytowi nad nimi. Wyrazili to w słowach i śpiewie. Wzbudziło to zachwyt [[Oromë]]go, który zaprosił ich do [[Valinor]]u<ref>{{S|3}}</ref><ref>{{WJ|Appendix}}</ref>. Od pierwszych chwil kuszeni przez [[Melkor]]a, tworzyli podziały, zawracali lub zatrzymywali się w drodze. Część z nich ([[Avari]]) została nawet nad wodą przebudzenia. Morgoth prawdopodobnie chwytał ich, czyniąc z nich [[orkowie|orków]]. Ilúvatar jednak, oraz dobra wola elfów sprawiały, że złe czyny mogły mieć dobre konsekwencje.
   
 
=== Przed stworzeniem Słońca ===
 
=== Przed stworzeniem Słońca ===
[[File:Finrod.jpg|left|thumb|275x275px|Finrod (graf Inveleth na deviantART)]]
+
[[Plik:Finrod.jpg|lewo|mały|275x275px|Finrod (grafika Inveleth na deviantART)]]
Podstępy Melkora skłoniły [[Valarowie|Valarów]] do rozpoczęcia wojny, mającej doprowadzić do schwytania go i tym samym ochronienia elfów. Bitwa zakończona zniszczeniem [[Utumno|Utumna]] doprowadziła do przeobrażenia [[Śródziemie|Śródziemia]]. Jednocześnie trwała podróż elfów do Valinoru rozciągnięta w czasie. Podczas niej niektórzy zostawali na dłużej w lasach, inni parli szybko do przodu. Przywódca jednej grupy – [[Elwë]] – spotkał w lesie [[Meliana|Melianę]] i stał oniemiały przez wiele lat, część jego grupy rozdzieliła się i dotarła do [[Aman]]u, inna została fundując królestwo [[Doriath]]u. W efekcie do Valinoru dotarli [[Vanyarowie ]]i [[Ñoldorowie]] (którzy założyli tam miasto [[Tirion]]), a także grupa [[Teleri]]ch zwana Falmari. Inni pozostali w Śródziemiu dzieląc się na dwa główne szczepy – Sindarów i Nandorów.
+
Podstępy Melkora skłoniły [[Valarowie|Valarów]] do rozpoczęcia wojny, mającej doprowadzić do schwytania go i tym samym ochronienia elfów. Bitwa, zakończona zniszczeniem [[Utumno|Utumna]], doprowadziła do przeobrażenia [[Śródziemie|Śródziemia]]. Jednocześnie trwała podróż elfów do Valinoru rozciągnięta w czasie. Podczas niej niektórzy zostawali na dłużej w lasach, inni parli szybko do przodu. Przywódca jednej grupy – [[Elwë]] – spotkał w lesie [[Meliana|Melianę]] i stał oniemiały przez wiele lat. Część jego grupy rozdzieliła się i dotarła do [[Aman]]u, inna została, fundując królestwo [[Doriath]]u. W efekcie do Valinoru dotarli [[Vanyarowie]] i [[Ñoldorowie]] (którzy założyli tam miasto [[Tirion]]), a także grupa [[Teleri]]ch zwana Falmari. Inni pozostali w Śródziemiu, dzieląc się na dwa główne szczepy – Sindarów i Nandorów.
   
Jedną z najcenniejszych rzeczy, jaką kiedykolwiek stworzyli elfowie, były [[Silmarile]]. Wykuł je [[Fëanor]], pochodzący ze szczepu [[Ñoldorowie|Ñoldorów]] i zamknął w nich światło [[Dwa Drzewa Valinoru|Dwóch Drzew]]. Nienawidził on Morgotha ale jednocześnie był pod wpływem jego manipulacji.<ref>{{S|6}}</ref> Morgoth ukradł kamienie, co uzależniło Feanora od myśli aby zabrać swoich ludzi i próbować je odzyskać. Ruszył z częścią plemienia północnym przejściem do Śródziemia. Podczas wędrówki zginęło bardzo wielu elfów. Na skutek przewinień popełnianych przez Ñoldorów, Valinor został przed nimi zamknięty ([[Zakaz Valarów]]), zaś wielu z nich osiedliło się w Śródziemiu i odeszło z niego dopiero po zakończeniu [[Trzecia Era|Trzeciej Ery]].<ref>{{S|9}}</ref>
+
Najcenniejszymi artefaktami, jakie kiedykolwiek stworzyli elfowie, były [[Silmarile]]. Wykuł je [[Fëanor]], pochodzący ze szczepu Ñoldorów, i zamknął w nich światło [[Dwa Drzewa Valinoru|Dwóch Drzew]]. Nienawidził on Morgotha, ale jednocześnie był pod wpływem jego manipulacji.<ref>{{S|6}}</ref> Upadły Valar ukradł je, co uzależniło elfa od myśli, by zebrać swoich ludzi i wyruszyć do Śródziemia w celu ich odzyskania. W końcu się to stało; Fëanor z częścią swojego plemienia udał się w kierunku północnego przejścia, które prowadziło do celu ich wędrówki. Podczas niej zginęło bardzo wielu elfów. Na skutek przewinień popełnianych przez Ñoldorów, Valinor został przed nimi zamknięty ([[Zakaz Valarów]]), zaś wielu z nich osiedliło się w Śródziemiu i odeszło z niego dopiero po zakończeniu [[Trzecia Era|Trzeciej Ery]]<ref>{{S|9}}</ref>.
   
 
=== Bitwa o Beleriand ===
 
=== Bitwa o Beleriand ===
[[File:Elrond, Gil-galad.jpg|thumb|330x330px|Elrond i Gil-Galad (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'')]]
+
[[Plik:Elrond, Gil-galad.jpg|mały|330x330px|Elrond i Gil-Galad (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'' w reżyserii [[Peter Jackson|Petera Jacksona]])]]
[[Pierwsza Era]] rozpoczęła się wraz z utworzeniem Słońca i Księżyca. Rozpoczęła się też [[Wojna o Beleriand]] która trwała przez całą erę zakończoną [[Wojna Gniewu|Wojną Gniewu]]. Przybywający do Beleriandu Ñoldorowie, a także żyjący tam Teleri zakładali miasta i królestwa, które podczas kolejnych bitew i krwawych wydarzeń były zniszczone. Wielu elfów, na czele z królem [[Fingolfin]]em zginęło w [[Dagor Bragollach]].<ref>{{S|18}}</ref><ref>{{WJ|15}}</ref> Pierwszym z początku wielkim sukcesem była bitwa [[Nirnaeth Arnoediad]], która skończyła się jednak zniszczeniem [[Hithlum]]. Niecały wiek później upadł [[Gondolin]]. W tym czasie też Krasnoludowie zniszczyli [[Doriath]].<ref>{{NO|2m}}</ref> Nieliczni elfowie którzy nie uciekali żyli potajemnie w lasach. Ocalałe garstki schroniły się w [[Przystań Sirionu|Przystani Sirionu]] pod wodzą [[Gil-galad]]a i [[Cirdan]]a a także [[Eärendil]]a. Ten ostatni udał się do Valinoru aby przebłagać Valarów i poprosić o pomoc. Dzięki temu Morgoth został unieszkodliwiony a część Elfów mogła opuścić Śródziemie. Beleriand jednak został wówczas zatopiony.<ref>{{S|24}}</ref><ref>{{WJ|15}}</ref>
+
[[Pierwsza Era]] rozpoczęła się wraz z utworzeniem Słońca i Księżyca. Rozpoczęła się też [[Wojna o Beleriand|Wojna]] o [[Beleriand]], która trwała przez całą erę i zakończyła się [[Wojna Gniewu|Wojną Gniewu]]. Przybywający do Beleriandu Ñoldorowie, a także żyjący tam Teleri, zakładali miasta i królestwa, które podczas kolejnych bitew i krwawych wydarzeń były niszczone. Wielu elfów, na czele z królem [[Fingolfin]]em, zginęło w [[Dagor Bragollach]]<ref>{{S|18}}</ref><ref>{{WJ|15}}</ref>. Pierwszym z początku wielkim sukcesem była bitwa [[Nirnaeth Arnoediad]], która zakończyła się jednak zniszczeniem [[Hithlum]]u. Niecały wiek później upadł [[Gondolin]]. W tym czasie krasnoludowie zniszczyli też [[Doriath]]<ref>{{NO|2m}}</ref>. Nieliczni elfowie, którzy nie uciekali, żyli potajemnie w lasach. Ocalałe garstki schroniły się w [[Przystań Sirionu|Przystani Sirionu]] pod wodzą [[Gil-galad]]a i [[Círdan]]a, a także [[Eärendil]]a. Ten ostatni udał się do Valinoru, aby przebłagać Valarów i prosić o pomoc. Dzięki temu Morgoth został unieszkodliwiony, a część elfów mogła opuścić Śródziemie; Beleriand jednak został wówczas zatopiony<ref>{{S|24}}</ref><ref>{{WJ|15}}</ref>.
  +
  +
=== Wędrówki w Śródziemiu ===
  +
Elfowie którzy nie dotarli, lub którzy nie zamierzali dotrzeć do Amanu osiedlali się w różnych miejscach Śródziemia przesuwając się jednak ku zachodowi. Pierwsi do Beleriandu dotarli Ci zmierzający do Amanu, jednak podstawę społeczeństw [[Rhovanion]]u i [[Eriador]]u stanowili Nandorowie, zamieszkujący głównie lasy. Do tych społeczności docierali jednak zarówno Avari ze wschodu jak i cofający się Sindarowie z zachodu, a nawet Noldrowie którzy powrócili do Śródziemia. W konsekwencji główny kierunek wędrówki do [[Dolina Anduiny|Doliny Anduiny]] rozdzielił się na grupę która osiadła w [[Lothlorien]], grupę z [[Mroczna Puszcza|Mrocznej Puszczy]] stanowiącej później [[Leśne Królestwo]], i elfów którzy wyruszyli na południe. Ci w części osiedli w [[Belfalas]] a reszta, jeszcze w Erze Drzew dotarła do Beleriandu, gdzie osiedliła się w [[Ossiriand]]zie. Po śmierci [[Denethor (przywódca Nandorów)|Denethora]] ukrywała się w lasach z grupą która udała się do [[Doriath]]u pod opiekę Thingola. W Drugiej Erze Zielone Elfy z Ossiriandu – który pozostał jako [[Harlindon]] – w części przesiedliły się nad jezioro [[Nenuial]]. Elfowie z Mrocznej puszczy zaczęli być spychani na północ – najpierw aby odsunąć się od krasnoludów, a później, już w Trzeciej Erze, by odsunąć się od zła w [[Dol Guldur]]. Elfowie z Belfalas opuścili tamte tereny do [[TE 1981|1981]] roku Trzeciej Ery.
   
 
=== Czas Pierścieni ===
 
=== Czas Pierścieni ===
[[File:One of the teleri by Filat.jpg|thumb|290x290px|Jeden z Telerich (graf. Maria Filatowa)]]
+
[[Plik:One of the teleri by Filat.jpg|mały|290x290px|Jeden z Telerich (grafika Maria Filatowa)]]
Nienawiść do elfów pozostała jednak wśród sług Morgotha, z których najpotężniejszym był [[Sauron]]. Pod postacią [[Annatar]]a namówił on [[Celebrimbor]]a do wykucia [[Pierścienie Władzy|Pierścieni Władzy]].<ref>{{S|V}}</ref> Stały się one podłożem zniewalania przez Saurona elfów jak i ludzi przez obie następne ery. Ludzie powoli nabierali pewności i roztropności, uczyli się od elfów wielu umiejętności, byli jednak także pod silnymi wpływami zła, silniejszym niż elfowie.<ref>{{NO|Galadriela}}</ref> Nieszczęście pierścieni zakończyło się wraz ze zniszczeniem [[Jedyny Pierścień|Jedynego Pierścienia]] na końcu [[Trzecia Era|Trzeciej Ery]], wtedy też zakończyła się misja elfów i prawie wszyscy opuszczali Śródziemie udając się do Valinoru - krainy szczęścia.<ref>{{PK|VI9}}</ref> Ich główne siedziby - [[Mroczna Puszcza]], [[Lindon]], [[Lothlórien]], [[Rivendell]] opustoszały, pozostawiając być może tylko nieznane innym garstki.
+
Nienawiść do elfów pozostała wśród sług Morgotha, z których najpotężniejszym był [[Sauron]]. Pod postacią [[Annatar]]a namówił [[Celebrimbor]]a do wykucia [[Pierścienie Władzy|Pierścieni Władzy]].<ref>{{S|V}}</ref> Stały się one podłożem zniewalania przez Saurona zarówno elfów, jak i ludzi przez dwie kolejne ery. Ludzie powoli nabierali pewności i roztropności, uczyli się od elfów wielu umiejętności, byli jednak także pod silnymi wpływami zła, większym niż elfowie<ref>{{NO|Galadriela}}</ref>. Nieszczęście pierścieni zakończyło się wraz ze zniszczeniem [[Jedyny Pierścień|Jedynego Pierścienia]] na końcu [[Trzecia Era|Trzeciej Ery]], wtedy też dobiegła końca misja elfów i prawie wszyscy z nich zaczęli opuszczać Śródziemie, udając się do Valinoru<ref>{{PK|VI9}}</ref>. Ich główne siedziby [[Mroczna Puszcza]], [[Lindon]], [[Lothlórien]], [[Rivendell]] opustoszały.
   
W czasach budowy królestw ludzkich kilka rodów, szczególnie królewskich, wzbogaciło swoją krew o krew elfów, dzięki miłości między osobami tych dwóch ras. Najgłośniejszą historią dawnych dni była wielka miłość [[Luthien]] i [[Beren]]a. [[Idril]], urodzona jeszcze w Valinorze, pokochała [[Tuor]]a. Książ [[Imrazôr]] rozkochał w sobie [[Mithrellas]], a pierwszy król czwartej Ery - [[Aragorn II|Elessar]] - nie dość, że miał domieszkę takiej krwi, to również wziął za żonę elfkę - [[Arwena|Arwenę]]. Krew elficka płynęła m.in w rodach królów [[Numenor]]u, [[Arnor]]u, [[Gondor]]u i książąt [[Dol Amroth]]. Półelfowie mogli wybrać do której rasy chcą należeć.
+
W czasach budowy królestw ludzkich, kilka rodów, szczególnie królewskich, wzbogaciło swoją krew o krew elfów, dzięki miłości między osobami tych dwóch ras. Najgłośniejszą historią dawnych dni była wielka miłość [[Lúthien]] i [[Beren]]a. [[Idril]], urodzona jeszcze w Valinorze, pokochała [[Tuor]]a, książę [[Imrazôr]] rozkochał w sobie [[Mithrellas]], a pierwszy król Czwartej Ery [[Aragorn II|Elessar]] poślubił [[Arwena|Arwenę]]. Krew elficka płynęła m.in w rodach królów [[Númenor]]u, [[Arnor]]u, [[Gondor]]u i książąt [[Dol Amroth]].
   
 
=== Przyszłość elfów ===
 
=== Przyszłość elfów ===
Elfowie, wraz z tym jak ich duch wykorzystuje ciało, zanikają, stając się niewidoczni, stąd nie można stwierdzić czy później pozostawali na świecie. Do końca świata będą niewidoczni, oprócz tych, którzy będą ewidentnie chcieli się ukazać. Ich rola po Dagor Dagorath nie jest jeszcze znana.
+
Elfowie, wraz z tym jak ich duch wykorzystuje ciało, zanikają, stając się niewidoczni, stąd nie można stwierdzić czy później pozostawali na świecie. Do końca świata będą niewidoczni, oprócz tych, którzy będą ewidentnie chcieli się ukazać. Ich rola po Dagor Dagorath nie jest jeszcze znana. W rozmowie z [[Andretha|Andrethą]] [[Finrod]] stwierdza że to dzięki ludziom uda się wyzwolić [[fea]] elfów z przypisania do Ardy, i uwolnić z okowów śmierci<ref name=":0">[[Christopher Tolkien]] (red.), [[Historia Śródziemia]] t.X, ''[[Morgoth's Ring|Pierścień Morgotha]], ''[[J.R.R. Tolkien]]'' [[Athrabeth Finrod Ah Andreth]]''
  +
</ref>.
   
==Charakterystyka==
+
== Charakterystyka ==
[[File:Arwen-arwen-29102252-960-404.jpg|thumb|279x279px|Arwena (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'')]]
+
[[Plik:Arwen-arwen-29102252-960-404.jpg|mały|279x279px|Arwena (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'')]]
   
 
=== Wygląd ===
 
=== Wygląd ===
Wzrostem podobni do [[ludzie|ludzi]] (ok. 180 cm.), jednak byli od nich bardziej smukli a często też wyżsi (najwyżsi byli Vanyarowie). Postawa wdzięczna nie mniej mocna.
+
Wzrostem elfowie są podobni do [[ludzie|ludzi]] (ok. 180 cm.), jednak byli od nich bardziej smukli, a często też wyżsi (najwyżsi byli Vanyarowie).
[[File:Legolas2.jpg|left|thumb|299x299px|Legolas (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'')]]
+
[[Plik:Legolas2.jpg|lewo|mały|299x299px|Legolas (kadr z filmu ''Władca Pierścieni'')]]
Włosy mieli różne, choć w poszczególnych szczepach dominowały charakterystyczne dla nich kolory: u [[Vanyarowie|Vanyarów]] złote, u [[Ñoldorowie|Ñoldorów]] ciemne, czarne, brązowe lub rude, a u [[Teleri]]ch ciemne lub srebrne, choć były wyjątki od tej reguły. Zdarzały się włosy białe, srebrno-złote, lub z miedzianymi pasemkami. Nie mieli zarostu, poza pojedynczymi przypadkami, a prawdopodobnie było to związane z wiekiem. Wiadomo że brodę miał najstarszy w Śródziemiu [[Cirdan]], a [[Mahtan]] miał brodę w teoretycznym drugim okresie swojego życia. Potomkowie półelfów również często byli pozbawieni zarostu (np. dom książęcy w Dol Amroth).
+
Włosy mieli różnego koloru, choć w poszczególnych szczepach dominowały niektóre z nich: u [[Vanyarowie|Vanyarów]] złote, u Ñoldorów ciemne, czarne, brązowe lub rude, a u [[Teleri]]ch ciemne lub srebrne. Zdarzały się włosy białe, srebrno-złote, lub z miedzianymi pasemkami. Nie mieli zarostu, poza pojedynczymi przypadkami, a prawdopodobnie było to związane z wiekiem. Wiadomo że brodę miał najstarszy z przedstawicieli tej rasy w Śródziemiu – Círdan – a [[Mahtan]] miał brodę w teoretycznym drugim okresie swojego życia. Potomkowie półelfów również często byli pozbawieni zarostu (np. ród książęcy w Dol Amroth).
   
Oczy jeśli już opisywane to najczęściej jako szare - odbijały silnie światło gwiazd. Niekiedy ciemne. [[Olwë]] miał wyjątkowe oczy niebieskie.
+
Oczy najczęściej występowały w barwie szarej, niekiedy były ciemne; odbijały silnie światło gwiazd. [[Olwë]] miał wyjątkowo oczy koloru niebieskiego.
   
Uszy ich, wbrew przekonaniu, nie były szpiczaste, co najwyżej nieznacznie bardziej zaznaczone niż u ludzi.
+
Uszy ich, wbrew ogólnemu przekonaniu, nie były szpiczaste, co najwyżej nieznacznie bardziej zaznaczone niż u ludzi.
   
 
=== Zachowanie ===
 
=== Zachowanie ===
Elfowie byli znani również ze swego jedwabistego głosu, to oni ułożyli większość pieśni Śródziemia. Ponad wszystko uwielbiali śpiew i poezję, to oni nauczyli mowy wszystkie inne istoty [[Arda|Ardy]]. Potrafili rozmawiać w myślach ("[[ósanwe]]", za pomocą "''sanwe-latya''" - otwarcia umysłu). Zazwyczaj nie sypiali, jednak "odpoczywali umysłem" poprzez pobudzenie go do przyjemnych myśli o pięknych rzeczach. Byli oburęczni. Niezwykle silni, aczkolwiek ludzie z [[Pierwsza Era|Pierwszej Ery]] bywali od nich silniejsi (choć nie tak zręczni). Mieli bardziej czułe zmysły od ludzi, w szczególności słuch i wzrok.
+
Elfowie byli znani również ze swego jedwabistego głosu; to oni ułożyli większość pieśni Śródziemia. Ponad wszystko uwielbiali śpiew i poezję; nauczyli mowy wszystkich innych istot [[Arda|Ardy]]. Potrafili rozmawiać w myślach ([[ósanwe]], za pomocą „sanwe-latya” otwarcia umysłu). Zazwyczaj nie sypiali, jednak "odpoczywali umysłem" poprzez pobudzenie go do przyjemnych myśli o pięknych rzeczach. Byli oburęczni i niezwykle silni, aczkolwiek ludzie z Pierwszej Ery bywali pod tym względem jeszcze lepsi, choć nie dorównywali im w zręczności. Mieli bardziej czułe zmysły od ludzi, w szczególności słuch i wzrok.
   
 
=== Poczęcie, życie i śmierć ===
 
=== Poczęcie, życie i śmierć ===
  +
Osoba elfa składała się, podobnie jak innych rozumnych istot, z trzech elementów: ciała ([[hroa]]), umysłu ([[indo]]) i duszy ([[fea]]).
Jako początek swojego życia uznawali poczęcie, i rocznice tego wydarzenia obchodzili, tym bardziej że ich umysły dojrzewały szybciej niż ludzi. W pierwszym roku życia potrafili już mówić, chodzić a nawet tańczyć. Przeciwnie do ciał, które rozwijały się w pełni po około 50-100 latach. W Wieku 20 lat wyglądali jak 7-letnie dzieci, wiek dojrzewania rozpoczynali ok. 50-tki.
 
   
 
[[Plik:TurinLalaith.jpg|mały|Urwena Lalaith]]Jako początek swojego życia uznawali poczęcie. Ich umysły dojrzewały szybciej niż ludzi – już w pierwszym roku po urodzeniu potrafili mówić, chodzić, a nawet tańczyć; ciała ich jednak rozwijały się w pełni po około 50-100 latach. W wieku 20 lat wyglądali jak 7-letnie dzieci, wiek dojrzewania rozpoczynali ok. 50 roku życia.
Niezwykle cenili monogamię, jedno małżeństwo w ciągu całego życia (znany jest tylko jeden przypadek powtórnego ożenku po śmierci żony, jeden raz została zanotowana też separacja, skończona zresztą morderstwem). Posiadali zazwyczaj kilkoro dzieci (tylko jeden przypadek posiadania aż 7 dzieci), które rodziły się w długich odstępach czasu.
 
   
 
Niezwykle cenili monogamię, jedno małżeństwo w ciągu całego życia (znany jest tylko jeden przypadek powtórnego ożenku po śmierci żony; jeden raz została zanotowana też separacja, zakończona morderstwem). Posiadali zazwyczaj kilkoro dzieci (tylko jeden przypadek posiadania aż 7 dzieci), które rodziły się w długich odstępach czasu.
Elfowie byli obdarzeni nieśmiertelnością. Nie dotykały ich choroby i zarazy, aczkolwiek wielu elfów zmarło podczas przeprawy przez lody [[Helcaraxë|Helcaraxe]]. Podobnie jak ludzie, mogli jednak zginąć od miecza, ognia lub nawet ze smutku. Mogli również wyrzec się nieśmiertelności, jak [[Lúthien]] (dla [[Beren]]a) czy [[Arwena]] (dla [[Aragorn II|Aragorna]]). Elfowie z czasem nużyły się życiem w [[Śródziemie|Śródziemiu]] i odpływały do [[Aman]]u.
 
   
 
Elfowie byli obdarzeni nieśmiertelnością. Nie dotykały ich choroby i zarazy, aczkolwiek wielu elfów zmarło podczas przeprawy przez lody [[Helcaraxë]]. Podobnie jak ludzie, mogli jednak zginąć od miecza, ognia lub nawet ze smutku. Mieli możliwość również wyrzeczenia się nieśmiertelności, jak Lúthien (dla Berena) czy Arwena (dla Aragorna). Elfowie z czasem nużyli się życiem w Śródziemiu i odpływali do Amanu. Śmierć była dla Efów wypełnieniem losu na Ardzie<ref name=":0" />.
Dusza elfów ([[fea]]) którzy zginęli wędrowała do [[Domy Umarłych|Domu Mandosa]] w Valinorze. Po okresie spoczynku mogła zostać powtórnie przywrócona do życia w takim samym ciele ([[hroa]]) jak poprzednio. Nie zdarzało się to w Śródziemiu oprócz dwóch przypadków: [[Glorfindel]]a oraz [[Luthien]], która jednak powróciła jako śmiertelniczka.<ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''Morgoth's Ring'', "Part Three. The Later ''Quenta Silmarillion'': (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar"</ref> Fea elfów mogą zwlekać z udaniem się do Amanu i błąkać się po świecie. Kontakty z nimi są zabronione, ale to czyli prawd. nekromanci, m.in. [[Czarnoksiężnik z Angmaru]].
 
  +
  +
Umysł elfów był nie tylko związany z rozumem, ale z także z intuicją, wyczuwaniem nastroju, kolorytu – co było dla elfów ważne, a co skutkowało np. możliwością porozumiewania się za pomocą ósanwe. To rozwój umysłu i intuicji pozwalał elfowi znaleźć swój własny charakter i wybrać odpowiednie imię.<ref>[[Christopher Tolkien]] (red.), [[Historia Śródziemia]] t.X, ''[[Morgoth's Ring|Pierścień Morgotha]], ''[[J.R.R. Tolkien]]'' Laws and Custom Among the Eldar''</ref>
  +
 
Dusza elfów była związana z Ardą (przeciwnie niż dusza ludzka), dlatego dusza tych którzy zginęli, wędrowała i pozostawała w [[Domy Umarłych|Domu]] [[Mandos]]a w Valinorze<ref name=":0" />. Po okresie spoczynku mogła zostać powtórnie przywrócona do życia w takim samym ciele jak poprzednio. Nie zdarzało się to w Śródziemiu, nie licząc dwóch przypadków: [[Glorfindel]]a oraz [[Lúthien]], która jednak powróciła jako śmiertelniczka<ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''Morgoth's Ring'', "Part Three. The Later ''Quenta Silmarillion'': (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar"</ref>. Fea elfów mogą zwlekać z udaniem się do Amanu i błąkać się po świecie. Kontakty z nimi są zabronione.
   
 
=== Natura i charakter ===
 
=== Natura i charakter ===
Elfowie mieli naturę bliską [[Ainurowie|Ainurom]]. Kochali wodę, gwiazdy, z tej racji że obudzili się nad zatoką pod światłem gwiazd. Mieli naturę ciekawą, chętną do nauki, poszerzania wiedzy i umiejętności. Brzydzili się złem, i byli mniej podatni na manipulacje i podszepty złego niż ludzie, chyba że przychodziło ono do nich w pięknej formie. Co więcej, wytwory ich rąk często same w sobie raziły zło - jak [[lembasy]] czy [[Lina elfów|liny]] które parzyły skórę [[Gollum]]a.<ref>{{DP|II6}}</ref><ref>{{DW|IV1}}</ref> Mieli też wady, zarozumiałość, pychę, zazdrość (np. dom [[Feanor]]a), czy podejrzliwość i nieuzasadniona nienawiść ([[Saeros]]).
+
Elfowie mieli naturę bliską [[Ainurowie|Ainurom]]. Kochali wodę, gwiazdy, z tego powodu, że obudzili się nad zatoką pod światłem gwiazd. Byli ciekawscy, chętni do nauki, poszerzania wiedzy i umiejętności. Brzydzili się złem i byli mniej podatni na manipulację i podszepty zła niż ludzie, chyba że przychodziło ono do nich w pięknej formie. Co więcej, wytwory ich rąk często same w sobie raziły zło jak [[lembasy]] czy [[Lina elfów|liny]], które parzyły skórę [[Gollum]]a<ref>{{DP|II6}}</ref><ref>{{DW|IV1}}</ref>. Mieli też wady – byli zarozumiali, często wyrażali pychę, zazdrość (np. dom Fëanora), czy podejrzliwość i nieuzasadniona nienawiść ([[Saeros]]).
   
 
=== Zwyczaje, zajęcia ===
 
=== Zwyczaje, zajęcia ===
Elfowie zazwyczaj zajmowali się tymi zajęciami jakie były charakterystyczne dla ich rasy i szczepu. Np. Noldorowie zajmowali się często kowalstwem artystycznym, Teleri budowali statki a Sindarowie byli związani z lasem. Obie płcie były równie zręczne, jednak mężczyźni często rozwijali sztukę wojenną, podczas gdy kobiety wolały ćwiczyć sztukę uzdrawiania. Nie było to jednak regułą. Zazwyczaj mówiono że znają magię, jednak wydaje się że elfowie używali tego określenia aby uprościć, lub pozostawić w tajemnicy sposób wykonania. Poprzez lata nabierali niezwyklej wiedzy i umiejętności, która wielu mogła się wydawać magią. Nigdy jednak nie potwierdzono istnienia jakiś konkretnych magicznych energii.
+
Elfowie zazwyczaj zajmowali się tymi zajęciami, które były charakterystyczne dla ich rasy i szczepu. Np. Ñoldorowie zajmowali się często kowalstwem artystycznym, Teleri budowali statki, a Sindarowie byli związani z lasem. Obie płcie były równie zręczne, jednak mężczyźni często rozwijali sztukę wojenną, podczas gdy kobiety wolały rozwijać umiejętności uzdrawiania; nie było to jednak regułą. Mówiono zazwyczaj, że znają magię, jednak wydaje się, że elfowie używali tego określenia, aby uprościć lub pozostawić w tajemnicy sposób wykonania. Poprzez lata nabierali niezwykłej wiedzy i umiejętności.
   
Narzeczeństwo trwało ok. roku, lecz na długo przedtem elfowie wybierali swoich przyszłych małżonków. Przy zaręczynach ofiarowywano sobie pierścienie podczas uroczystego spotkania rodzin. Później obrączki te zwracano i zastępowano małżeńskimi. Wtedy też matka panny młodej ofiarowywała zięciowi jakiś wyrób jubilerski, on też składał dar rodzinie. Jeśli tego nie zrobił i nie otrzymał pozwolenia na ślub nie był uznawany przez rodzinę za powinowatego.<ref>{{S|16}}</ref> Bardzo rzadko dochodziło do zrywania zaręczyn. Małżeństwo uważano za zawarte po wymianie obietnic i konsumpcji. Fizyczna bliskość była u elfów niezwykle osobista i intymna, a pozamałżeńskie, lub przedmałżeńskie zdarzenia wręcz dla nich niewyobrażalne. Powodowało to niezwykle duże zaufanie małżonków do siebie, nawet pomimo czasem długiej rozłąki. Dzieci rodziły się przeważnie w czasach spokojnych. Elfowie potrafili swoje libido skierować na inne zainteresowania - jak np. sztukę.<ref>http://www.tolkiengateway.net/wiki/Elves</ref>
+
Narzeczeństwo trwało około roku, lecz na długo przedtem elfowie wybierali swoich przyszłych małżonków. Przy zaręczynach ofiarowywano sobie pierścienie podczas uroczystego spotkania rodzin. Później obrączki te zwracano i zastępowano małżeńskimi, wtedy też matka panny młodej ofiarowywała zięciowi jakiś wyrób jubilerski, on też składał dar rodzinie swojej narzeczonej. Jeśli tego nie zrobił i nie otrzymał pozwolenia na ślub, nie był uznawany przez rodzinę za powinowatego.<ref>{{S|16}}</ref> Bardzo rzadko dochodziło do zrywania zaręczyn. Małżeństwo uważano za zawarte po wymianie obietnic i konsumpcji. Fizyczna bliskość była u elfów niezwykle osobista i intymna, a pozamałżeńskie lub przedmałżeńskie zdarzenia wydawały się dla nich niewyobrażalne. Powodowało to niezwykle duże zaufanie małżonków do siebie, nawet podczas długiej rozłąki. Dzieci rodziły się przeważnie w czasach spokojnych. Elfowie potrafili swoje libido skierować na inne zainteresowania, np. sztukę<ref>http://www.tolkiengateway.net/wiki/Elves</ref>.
   
===Stroje===
+
=== Stroje ===
Glównymi cechami strojów wszystkich elfów była wygoda, prostota, użycie niezwykłych materiałów. Strój miał podkreślać osobę nie na odwrót. Stroje podróżne, leśne były oszczędniejsze, zazwyczaj w kolorach szarych zielonych lub czymś co łączyło je oba, rzadziej w brązach lub burych. Prawie wszystkie nosiły płaszcze wierzchnie z kapturami. Elfy leśne i w Doriacie zielone, Sindarowie oraz w Lothlórien szare. Noldorowie niekiedy srebrne. Stroje wierzchnie prawie wszystkich elfów pozwalały być niezauważonym w ich naturalnym środowisku.
+
Głównymi cechami strojów wszystkich elfów była wygoda, prostota, użycie niezwykłych materiałów. Strój miał podkreślać osobę, która je nosiła. Ubrania podróżne lub leśne były oszczędniejsze, zazwyczaj w kolorach szarych, zielonych lub czymś co łączyło je oba, rzadziej w brązach lub burych. Prawie wszyscy nosili płaszcze wierzchnie z kapturami elfowie leśni i w Doriacie zielone, Sindarowie oraz w Lothlórien szare, Ñoldorowie niekiedy srebrne. Stroje wierzchnie prawie wszystkich z przedstawicieli tej rasy pozwalały być niezauważonym w ich naturalnym środowisku. Nie nosili butów z cholewkami, lecz lekkie miękkie "trzewiki" prawie nie zostawiające śladów na trawie lub śniegu<ref>{{DP|II3}}</ref>.
 
Stroje reprezentacyjne mogły mieć więcej kolorów. Luthien nosiła błękitna suknię, Galadriela niekiedy srebrno-złotą. Kolor biały uważany był za szlachetny. Mogły też być kolory purpurowy czy granatowy i in. Takie stroje miały więcej wzorów szczególnie kwiatów liści lub wzorów morskich u Sindarich. Niekiedy stroje świeciły własnym delikatnym światłem. Ozdoby dopełniała biżuteria, kamienie, ozdobne dodatki we włosach, diademy. Feanor niekiedy nosił Silmarile.
 
   
 
Stroje reprezentacyjne mogły mieć więcej kolorów. Lúthien nosiła błękitna suknię, Galadriela niekiedy srebrno-złotą. Kolor biały uważany był za szlachetny. Takie stroje posiadały więcej wzorów, szczególnie chętnie tworzone były na podstawie liści lub symboli morskich u Sindarich. Niekiedy stroje świeciły własnym delikatnym światłem. Ozdoby dopełniała biżuteria, kamienie, ozdobne dodatki we włosach, diademy. Fëanor niekiedy nosił Silmarile.
   
  +
(zob. [[Stroje elfów]])
 
=== Języki ===
 
=== Języki ===
[[File:220px-Namarie Tengwar.png|thumb|229x229px|Tekst ''[[Namárië]]'' w tengwarze]]
+
[[Plik:220px-Namarie Tengwar.png|mały|229x229px|Tekst ''[[Namárië]]'' w tengwarze]]
Język elfów rozpoczął się prawdopodobnie od słowa ''ela'' - "patrz". Od tej pory elfowie, szczególnie Ñoldorowie, rozwijali język, często go świadomie zmieniając gdyż uważali że [[Lámatyávë]] "piękne brzmienie"''' '''(związane z głęboką prawdą o danej rzeczy) jest niezwykle ważne. Języki elfów rozwijały się od wspólnego dla wszystkich pierwotnego elfickiego, wraz z podziałem na grupy i wzajemnymi wpływami. Spośród wielu odmian i dialektów upowszechniły się dwa: quenya (uznawana za język wysoko wtajemniczony i wykwintny), oraz sindarin (język potoczny), potem wypierany przez [[Westron]]. Litery wymyślił [[Rúmil]] z Tirionu. Do zapisu używano [[cirth]]u (z wariantem [[Daeron]]a) lub [[tengwar]]u.
+
Język elfów rozpoczął się prawdopodobnie od słowa „ela” „patrz”. Od tej pory elfowie, szczególnie Ñoldorowie, rozwijali język, często go świadomie zmieniając, gdyż uważali, że [[Lámatyávë]] jest niezwykle ważne. Języki elfów rozwijały się od wspólnego dla wszystkich pierwotnego elfickiego, wraz z podziałem na grupy i wzajemnymi wpływami. Spośród wielu odmian i dialektów upowszechniły się dwa: [[quenya]] (uznawana za język wysoko wtajemniczony i wykwintny), oraz [[sindarin]] (język potoczny), potem wypierany przez [[Westron]]. Litery wymyślił [[Rúmil]] z Tirionu. Do zapisu używano [[cirth]]u (z wariantem [[Daeron]]a) lub [[tengwar]]u.
   
Drzewo genealogiczne języków elfickich, w przybliżeniu odpowiada podziałom na szczepy i plemiona, jednak granice często zacierają się, a wpływy są tak duże, iż trudno jest określić czy np. doriathiński powstał jako dialekt sindarinu, czy niezależnie z telerińskiego. Utrudnieniem jest fakt, że z niektórych języków znamy tylko po kilkanaście słów. Z tego powodu badacze często samodzielnie uzupełniają luki w wiedzy. <ref>{{NO|6a}}</ref><ref>{{D|E2}}</ref><ref>{{D|F1i}}</ref><ref>{{WJ|P4}}</ref>
+
Drzewo genealogiczne języków elfickich w przybliżeniu odpowiada podziałom na szczepy i plemiona, jednak granice często zacierają się, a wpływy są tak duże, iż trudno jest określić czy np. doriathiński powstał jako dialekt sindarinu, czy niezależnie z telerińskiego. Utrudnieniem jest fakt, że z niektórych języków znamy tylko po kilkanaście słów. Z tego powodu badacze często samodzielnie uzupełniają luki w wiedzy<ref>{{NO|6a}}</ref><ref>{{D|E2}}</ref><ref>{{D|F1i}}</ref><ref>{{WJ|P4}}</ref>.
 
* [[Pierwotny elficki]] (prequenya, wspólnoelficki)
 
* [[Pierwotny elficki]] (prequenya, wspólnoelficki)
 
** [[Avarin]] (grupa 6 języków)
 
** [[Avarin]] (grupa 6 języków)
Linia 94: Linia 102:
 
**** [[Falmarin]] (w Amanie nazywany telerinem)
 
**** [[Falmarin]] (w Amanie nazywany telerinem)
 
**** [[Doriathiński]] (wymarły)
 
**** [[Doriathiński]] (wymarły)
**** [[Sindarin|<u>Sindarin</u>]] (potoczny w Śródziemiu)
+
**** [[Sindarin]] (potoczny w Śródziemiu)
 
***** Falathrin, (dialekt z Falas, wymarły)
 
***** Falathrin, (dialekt z Falas, wymarły)
 
***** Sindarin Północny (dialekt z Dorthonion, Hithlum, wymarły)
 
***** Sindarin Północny (dialekt z Dorthonion, Hithlum, wymarły)
Linia 106: Linia 114:
   
 
=== Imiona ===
 
=== Imiona ===
Każdy elf posiadał kilka imion (anessë). Przy narodzinach, na ceremonii [[Essecarmë]]'' ''otrzymywał [[ataressë]] (imię ojcowskie), które zazwyczaj odnosiło się do jego wyglądu. Po kilku latach matka nadawała mu [[amilessë]], które zazwyczaj miało związek z charakterem i cechami osobowości. Niekiedy matka nadawała imię wiążące się z jakimś przeczuciem, lub przepowiednią, które miała przy urodzeniu. Elfowie mieli też przezwiska lub imiona honorowe - [[epessë]]. Gdy elf poznał swoje upodobania, w szczególności swoje osobiste wyczucie "smaku brzmienia" [[Lámatyávë]], (czyli wg niektórych w wieku ok. 10 lat) wybierał sobie ostatnie imię [[kilmessë]], ale czynili to tylko niektórzy i było to zazwyczaj imię tylko do stosowania przez najbliższych. Ceremonię wyboru takiego imienia nazywano [[Essecilmë]]. Większą wagę do ceremonii i wyboru imion przywiązywano u elfów wysokiego rodu. Imiona elfów ulegały zmianom, gdy działy się ważne wydarzenia w ich życiu, oraz gdy język dokoła nich się zmieniał.<ref>{{S|Cząstki}}</ref><ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''Morgoth's Ring'', "Part Three. The Later ''Quenta Silmarillion'': (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar, Of Naming</ref><ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''The Peoples of Middle-earth'', "The Shibboleth of Fëanor"</ref>
+
Każdy elf posiadał kilka imion („anessë”). Przy narodzinach, na ceremonii [[Essecarmë]] otrzymywał [[ataressë]] (imię ojcowskie), które zazwyczaj odnosiło się do jego wyglądu. Po kilku latach matka nadawała mu [[amilessë]], które zazwyczaj miało związek z charakterem i cechami osobowości. Niekiedy matka nadawała imię wiążące się z jakimś przeczuciem lub przepowiednią, które miała przy urodzeniu. Elfowie mieli też przezwiska lub imiona honorowe [[epessë]]. Gdy elf poznał swoje upodobania, w szczególności swoje osobiste wyczucie "smaku brzmienia" Lámatyávë, wybierał sobie ostatnie imię – „[[kilmessë]]” – ale czynili to tylko niektórzy i było to zazwyczaj imię stosowane tylko przez najbliższych. Ceremonię wyboru takiego imienia nazywano [[Essecilmë]]. Większą wagę do ceremonii i wyboru imion przywiązywano u elfów wysokiego rodu. Imiona przedstawicieli tej rasy ulegały zmianom, gdy działy się ważne wydarzenia w ich życiu, oraz gdy język dokoła nich się zmieniał<ref>{{S|Cząstki}}</ref><ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''Morgoth's Ring'', "Part Three. The Later ''Quenta Silmarillion'': (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar, Of Naming</ref><ref>J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), ''The Peoples of Middle-earth'', "The Shibboleth of Fëanor"</ref>.
   
==Podział==
+
== Podział ==
Wszyscy elfowie nazywali siebie Quendi czyli Mówiący. Dzielą się oni na trzy szczepy: [[Vanyarowie|Vanyarów]], [[Noldorowie|Noldorów]] i [[Teleri]]ch. Inny podział to [[Avari]] (elfy "oporne", które odmówiły udziały w Wielkiej Wędrówce ) oraz [[Eldarowie]] (elfy biorące udział w Wielkiej Wędrówce). Ci którzy dotarli byli zwani generalnie [[Amanyarowie|Amanyarami]] (Calaquendi), a pozostali [[Umanyarowie|Umanyarami]]. Istniało jeszcze określenie Moriquendi (Elfy Ciemności), dla tych u których nie rozwinęła się tęsknota za Amanem (Avari i Nandorowie).<ref>{{S|T6}}</ref><ref>{{WJ|C}}</ref>[[File:Elfowie.png|thumb|750x750px|'''Podział Elfów na poszczególne klany i plemiona oraz rozłamy tychże plemion w trakcie Wielkiej Wędrówki.'''|centre]]Elfowie (Quendi)
+
Wszyscy elfowie nazywali siebie „Quendi”, czyli „Mówiący”. Dzielą się oni na trzy szczepy: Vanyarów, Ñoldorów i Telerich. Inny podział to [[Avari]] (elfy "oporne", które odmówiły udziały w [[Wielka Wędrówka|Wielkiej Wędrówce]]) oraz [[Eldarowie]] (elfy biorące udział w Wielkiej Wędrówce). Ci, którzy dotarli do Śródziemia, byli zwani generalnie [[Amanyarowie|Amanyarami]] (Calaquendi), a pozostali [[Umanyarowie|Umanyarami]]. Istniało jeszcze określenie Moriquendi (Elfy Ciemności), dla tych, u których nie rozwinęła się tęsknota za Amanem (Avari i Nandorowie)<ref>{{S|T6}}</ref><ref>{{WJ|C}}</ref>, zwani też Ilkorindi (Nigdy nie mieszkający w [[Tirion|Kôr]])<ref>[[John Ronald Reuel Tolkien|J.R.R. Tolkien]] [[Christopher Tolkien]]: [[Beren i Lúthien]]</ref>.
  +
[[Plik:Elfowie.png|mały|750x750px|'''Podział Elfów na poszczególne klany i plemiona oraz rozłamy tychże plemion w trakcie Wielkiej Wędrówki.'''|centruj]]
* [[Eldarowie]]
 
  +
Elfowie (Quendi):
** [[Vanyarowie]] (dotarli i zostali w Amanie)
 
 
* Eldarowie
** [[Ñoldorowie]] (dotarli do Amanu)
 
 
** Vanyarowie (dotarli i zostali w Amanie)
** [[Teleri]]
 
 
** Ñoldorowie (dotarli do Amanu)
 
** Teleri
 
*** [[Falmari]] (dotarli do Amanu)
 
*** [[Falmari]] (dotarli do Amanu)
*** [[Sindarowie]] (Elfy Szare z Beleriandu)
+
*** Sindarowie (Elfy Szare z Beleriandu)
 
**** [[Iathrimowie]] (Elfowie z Doriathu)
 
**** [[Iathrimowie]] (Elfowie z Doriathu)
 
**** [[Falathrimowie]] (Elfy z Falas)
 
**** [[Falathrimowie]] (Elfy z Falas)
**** [[Mithrimowie]] (Elfy z Północy, połączeni potem z Noldorami)
+
**** [[Mithrimowie]] (Elfy z Północy, połączeni potem z Ñoldorami)
 
**** Sindarowie z [[Belfalas]]
 
**** Sindarowie z [[Belfalas]]
 
*** [[Nandorowie]] (Elfy które zawróciły) ([[Leśne Elfy]])
 
*** [[Nandorowie]] (Elfy które zawróciły) ([[Leśne Elfy]])
 
**** [[Galadhrimowie]] (Lothlorien)
 
**** [[Galadhrimowie]] (Lothlorien)
  +
**** [[Leśne Królestwo]] (Mroczna Puszcza)
 
**** Nandrowie z Belfalas
 
**** Nandrowie z Belfalas
**** [[Elfy-goście]] (Doriath, Arthórien)
 
 
**** [[Zielone Elfy]] (Pozostałe w Ossiriandzie, potem jezioro [[Jezioro Nenuial|Nenuial]])
 
**** [[Zielone Elfy]] (Pozostałe w Ossiriandzie, potem jezioro [[Jezioro Nenuial|Nenuial]])
**** [[Leśne Królestwo]] (Mroczna Puszcza)
+
***** [[Elfy-goście]] (Doriath, Arthórien)
 
**** być może inne
 
**** być może inne
* [[Avari]] (podział niepewny)
+
* Avari (podział niepewny)
 
** [[Kindi]]
 
** [[Kindi]]
 
** [[Cuind]]
 
** [[Cuind]]
Linia 134: Linia 144:
 
** [[Kinn-lai]]
 
** [[Kinn-lai]]
 
** [[Penni]]
 
** [[Penni]]
** [[Moriquendi]] - Elfy Mroku, łączna nazwa Avarich, którzy nie wyruszyli (także szerzej wszyscy elfowie którzy nie dotarli do Amanu)
+
** [[Moriquendi]] Elfowie Mroku, łączna nazwa Avarich, którzy nie wyruszyli (także szerzej wszyscy elfowie, którzy nie dotarli do Amanu)
 
** Grupa różnych Avarich, która jednak dotarła na zachód (też włączana do nazwy Moriquendi z racji na niedotarcie do Amanu)
 
** Grupa różnych Avarich, która jednak dotarła na zachód (też włączana do nazwy Moriquendi z racji na niedotarcie do Amanu)
* Elfowie wyłapani nad Cuiviénen przez Morghota (prawd. tożsami z Avari-Moriquendi - później [[Orkowie]] lub [[Boldogowie]])
+
* Elfowie wyłapani nad Cuiviénen przez Morghota (orkowie lub [[Boldogowie]])
   
== Elfowie a świat realny ==
+
== Elfowie a świat współczesny ==
[[File:Tolkien.png|thumb|282x282px|John Ronald Reuel Tolkien]]
+
[[Plik:Tolkien.png|mały|282x282px|John Ronald Reuel Tolkien]]
Celem, i założeniem twórczości [[John Ronald Reuel Tolkien|J.R.R.Tolkiena]] jest alegoryczna opowieść o realnym świecie, jego duchu, o tym czym jest Dobro i Zło. Elfowie są jednymi z kluczowych postaci tego świata, będącego "wcześniejszą wersją" naszego. Są wyraźnym ucieleśnieniem tych cech które świadczą o naszym człowieczeństwie, lub niekiedy jego zaprzepaszczenia.
+
Celem i założeniem twórczości [[John Ronald Reuel Tolkien|J.R.R. Tolkiena]] jest alegoryczna opowieść o realnym świecie, jego duchu, o tym czym jest dobro i zło. Elfowie są jednymi z kluczowych postaci tego świata, będącego "wcześniejszą wersją" realnego. Są wyraźnym ucieleśnieniem tych cech, które świadczą o naszym człowieczeństwie lub niekiedy jego zaprzepaszczenia.
   
 
=== Elfowie a chrześcijaństwo ===
Dla autora niezwykle ważne była żywa wiara katolicka, i chociaż nie ma w jego twórczości konkretnie Boga czy modlitw, to elfowie, jak też inne postacie realizują i prezentują najgłębsze ich cechy. Dlatego nie można zapominać i pomijać tego aspektu, gdyż był on niezwykle istotny dla autora. Nie mniej wielu naśladowców korzystało z dorobku Tolkiena wykorzystując go dosłownie, lub tylko w pomysłach.
 
 
Dla autora niezwykle ważne była żywa wiara katolicka i elfowie, jak też inne postacie, realizują i prezentują najgłębsze jej cechy. Z tego powodu nie można zapominać i pomijać tego aspektu, gdyż był on niezwykle istotny dla autora. Od ludzi różnią się siłą zmysłów, sprawnością umysłu, a długość życia powoduje, że mają dużo większe doświadczenie. Są więc dla nas rodzajem wzoru, ale i ostrzeżenia. Pamiętając o tym, że cały świat [[Arda|Ardy]] jest "legendą" (wersjami spisanymi przez samych elfów), widzimy ich umiłowanie gwiazd i dzieł Eru Ilúvatara, co jest odpowiednikiem lub "wcześniejszą wersją" chrześcijańskiej wiary.
   
 
Tolkien stworzył elfów zasadniczo odpornych na zło, tak jak my chcieli byśmy być, chyba że przychodzi do nich pod postacią piękna co i nam się zdarza, gdy nie rozpoznajemy prawdy o zdarzeniach i marzeniach. Opiekują się światem, ludźmi, są dla siebie i dla innych dobrzy pokazują bezinteresowną miłość rozumianą jako dostrzeganie dobra w innych, co także jest kwintesencją myśli chrześcijańskiej. Miłosierdzie, kluczowa cecha wynikająca z chrześcijaństwa, tak pięknie realizowana przez [[Gandalf]]a, jest znana także elfom, chociażby przez samego Olórina, który nawiedzał elfów w wizjach<ref>W. '''Teister, '''Tolkien, Lewis i Bóg w krainie elfów, '''Jak katolik nawrócił ateistę za pomocą legend i mitów Północy. [w:] Gość Niedzielny'''</ref><ref>W. Hass, Tolkien - życie i legenda, [w:] Niedziela</ref>.
=== Elfowie, a Chrześcijaństwo ===
 
 
Z tych przyczyn twórczość Tolkiena jest często wykorzystywana jako materiał na pielgrzymkach, a nawet organizowane są Drogi Krzyżowe oparte w stylizacji na dziełach autora. Elfowie symbolizują tam często aniołów, a świat ich udowadnia, że dobro i zło można łatwo odróżnić bez stwierdzania, "każdy ma swoją wizję dobra". [[Władca Pierścieni]] jest jedną z ulubionych książek papieża Franciszka.
Elfowie od ludzi różnią się siłą zmysłów, sprawnością umysłu, a długość życia powoduje że mają też dużo większe doświadczenie. Są więc dla nas rodzajem wzoru, ale i ostrzeżenia. Pamiętając o tym, że cały świat [[Arda|Ardy]] jest "legendą" (wersjami spisanymi przez samych elfów) widzimy ich umiłowanie gwiazd i dzieł Iluvatara (Jedynego) co jest odpowiednikiem, albo "wcześniejszą wersją" naszej wiary.
 
 
Tolkien stworzył elfów zasadniczo odpornych na zło, tak jak my chcieli byśmy być, chyba że przychodzi do nich pod postacią piękna - co i nam się zdarza, gdy nie rozpoznajemy prawdy o zdarzeniach i marzeniach. Elfowie opiekują się światem, ludźmi, są dla siebie i dla innych dobrzy - pokazują bezinteresowną miłość rozumianą jako dostrzeganie dobra w innych - co także jest kwintesencją myśli chrześcijańskiej konkretnie katolickiej. Miłosierdzie, kluczowa cecha wynikająca z chrześcijaństwa, tak pięknie realizowana przez [[Gandalf]]a, jest znana także elfom, chociażby przez samego Olorina, który nawiedzał elfów w wizjach.<ref>W. '''Teister, '''Tolkien, Lewis i Bóg w krainie elfów, <strong>Jak katolik nawrócił ateistę za pomocą legend i mitów Północy. [w:] Gość Niedzielny</strong></ref><ref>W. Hass, Tolkien - życie i legenda, [w:] Niedziela</ref>
 
 
Z tych przyczyn twórczość Tolkiena jest często wykorzystywana jako materiał na pielgrzymkach, a nawet organizowane są Drogi Krzyżowe oparte w stylizacji na dziełach Tolkiena. Elfowie symbolizują tam często aniołów, a świat ich udowadnia, że dobro i zło można łatwo odróżnić bez stwierdzania że "każdy ma swoją wizję dobra". [[Władca Pierścieni]] jest ulubioną książką papieża Franciszka.
 
   
 
=== Elfowie u naśladowców ===
 
=== Elfowie u naśladowców ===
Niewątpliwie filmy [[Peter Jackson|Petera Jacksona]] są aktualnie najbardziej oddziałującymi na społeczeństwo adaptacjami Tolkiena. Zrealizowane z ogromnym rozmachem, w wielu miejscach, a w szczególności w postaciach elfów w dramatyczny sposób upraszczają wizję autora. Elfy skaczą na olifanty, strzelają z szybkością robotów, ubierają się przy tym w filigranowe wyroby jubilerskie i zachowują nieskazitelną czystość. Niestety są potraktowane głównie powierzchownie, czemu zresztą trudno się dziwić z powodu ograniczeń "X muzy". Elfytu bardziej komandosami niż opiekunami gotowymi do poświęceń, ale też i nie klękającymi na każdą prośbę.
+
Niewątpliwie filmy [[Peter Jackson|Petera Jacksona]] są aktualnie najbardziej oddziałującymi na społeczeństwo adaptacjami Tolkiena. W wielu miejscach, a w szczególności w postaciach elfów, w dramatyczny sposób upraszczają wizję autora. Elfy skaczą na [[Mûmakile|olifanty]], strzelają z ogromną szybkością, ubierają się przy tym w filigranowe wyroby jubilerskie i zachowują nieskazitelną czystość. potraktowane jednak głównie powierzchownie. Elfowietam pokazani bardziej jako elitarni żołnierze, niż jako opiekunowie gotowi do poświęceń.
   
Tolkien swoją historią zainspirował wiele formacji muzycznych, tworzących elficką muzykę. Chyba najbardziej znaną piosenkarką śpiewającą w quenyi i sindarinie jest [[Enya]]. Zespół "Marilion" pierwotnie miał się nazywać ''Silmarillion''. Jeden z utworów zespołu Camel nosi tytuł "Nimrodel/The Procession/The White Rider". Wiele inspiracji znajdziemy u [[Led Zeppelin]].Spośród twórców muzyki elfickiej warto wyróżnić [[The Tolkien Ensemble]], [[Lind Erebros]] oraz [[The Fellowship]].Z polskiego podwórka, muzykę elficką tworzył [[Jacek Wanszewicz]] oraz [[Drużyna Trzeźwych Hobbitów]], a Doda na jednej ze swoich płyt mówiła w języku elfów oraz ma tatuaż napisany [[Tengwar|tengwarem]].<ref>Piotr "Pi" Gołębiewski, 30 muzycznych inspiracji prozą Tolkiena, [w:] Magazyn Kultury Popularnej "Esencja"</ref>
+
Tolkien swoją historią zainspirował wiele formacji muzycznych. Jedną z najbardziej znanych piosenkarek śpiewających w quenyi i sindarinie jest [[Enya]]. Zespół "Marilion" pierwotnie miał się nazywać ''Silmarillion''. Jeden z utworów zespołu Camel nosi tytuł "Nimrodel/The Procession/The White Rider". Wiele inspiracji znajdziemy u [[Led Zeppelin]]. Spośród twórców muzyki elfickiej warto wyróżnić [[The Tolkien Ensemble]], [[Lind Erebros]] oraz [[The Fellowship]]. Z polskich grup pieśni tego rodzaju tworzył [[Jacek Wanszewicz]] oraz [[Drużyna Trzeźwych Hobbitów]], a Doda na jednej ze swoich płyt mówiła w języku elfów oraz ma tatuaż napisany w tengwarze<ref>Piotr "Pi" Gołębiewski, 30 muzycznych inspiracji prozą Tolkiena, [w:] Magazyn Kultury Popularnej "Esencja"</ref>.
[[File:Wladca-pierscieni-bitwa-o-srodziemie-2.jpg|left|thumb|288x288px|Okładka gry, (prod. EA)]]
+
[[Plik:Wladca-pierscieni-bitwa-o-srodziemie-2.jpg|lewo|mały|288x288px|Okładka gry, (prod. EA)]]
Również twórczość literacka naśladowców Tolkiena częściej interesuje się powierzchownością elfów. Stają się oni mistrzami magii, emanacjami energii, zmiennokształtnymi postaciami. Elfowie są także często dualistyczni - nie są to postacie skierowane ku dobru, czasem tylko ulegające podszeptom złego, ale dzielą się na Elfy światła i elfy ciemności, dobre i złe, powiewne i wredne. Ten podział, charakterystyczny dla współczesnej fantasy odbiega wyraźnie od zamysłu Tolkiena. W książce pt. ''Eragon'' autorstwa Christophera Paoliniego, elfy podobne są do tych ze Śródziemia, ale są wegetarianinami i ateistami, władają gigantyczną siłą i magią. W cyklach takich jak Warhamer, Dragonlance czy The Elder Scrolls spotykamy zazwyczaj 4 -6 ras elfów praktycznie podobnych do Śródziemia. Często jest wykorzystywany także język elficki, przynajmniej w sferze nazewnictwa. Np. w Midkemi Raymonda E. Feista elfy używają sindarinu tolkienowskiego. Również w polskiej fantastyce, np. u Sapkowskiego znaleźć można elfy, lecz ich główną naturą jest magia. Ich język brzmi niemal identycznie do quenyi choć słowa są odmienne.
+
Również twórczość literacka naśladowców Tolkiena częściej interesuje się powierzchownością elfów. Stają się oni mistrzami magii, emanacjami energii, zmiennokształtnymi postaciami. Elfowie są także często dualistyczni nie są to postacie skierowane ku dobru, czasem tylko ulegające podszeptom złego, ale dzielą się na elfów światła i ciemności, dobrych i złych, powiewnych i wrednych. Ten podział, charakterystyczny dla współczesnej literatury fantasy, odbiega wyraźnie od zamysłu Tolkiena. W książce pt. ''Eragon'' autorstwa Christophera Paoliniego, elfowie podobni są do tych ze Śródziemia, jednak są wegetarianinami i ateistami, władają gigantyczną siłą i magią. W cyklach takich jak Warhamer, Dragonlance czy The Elder Scrolls spotykamy zazwyczaj 4-6 ras elfów praktycznie podobnych do tych ze Śródziemia. Często jest wykorzystywany także język elficki, przynajmniej w sferze nazewnictwa. Np. w Midkemi Raymonda E. Feista, elfowie używają sindarinu tolkienowskiego. Również w polskiej fantastyce, np. w twórczości Andrzeja Sapkowskiego znaleźć można elfów, lecz ich główną naturą jest magia. Ich język brzmi niemal identycznie do quenyi, choć słowa są odmienne.
   
Elfy możemy spotkać też w grach, zarówno tych opartych na Śródziemiu - jak Lord of The Rings, czy innych jak WarCraft. W grze Lineage znowu mamy do czynienia z elfami dobrymi i złymi.
+
Elfów możemy spotkać też w grach, zarówno tych opartych na Śródziemiu, jak również zbudowanych na całkiem innym uniwersum.
   
Również moda inspirowana jest strojami elfów. Są to zarówno pomysły postfilmowe, np. Geek Chic: Fashion Inspired by The Lord of the Rings, jak i bezpośrednio inspirowane prozą Tolkiena np. [http://www.twinrosesdesigns.com/LOTR%20Inspired%20Clothing%20Portfolio.html Twin Roses Designs].
+
Również moda inspirowana jest strojami elfów. Są to zarówno pomysły postfilmowe, np. Geek Chic: Fashion Inspired by The Lord of the Rings, jak i bezpośrednio oparte na prozie Tolkiena np. [http://www.twinrosesdesigns.com/LOTR%20Inspired%20Clothing%20Portfolio.html Twin Roses Designs].
==Przypisy==
 
<small><references /></small>
 
   
 
{{Przypisy}}
  +
 
[[Kategoria:Rasy]]
  +
[[Kategoria:Wzorowe artykuły]]
   
 
[[ca:Elfs]]
 
[[ca:Elfs]]
Linia 169: Linia 178:
 
[[en:Elves]]
 
[[en:Elves]]
 
[[es:Elfos]]
 
[[es:Elfos]]
[[fr:Elfe]]
+
[[fr:Elfes]]
 
[[he:אלפים]]
 
[[he:אלפים]]
 
[[it:Elfi]]
 
[[it:Elfi]]
 
[[nl:Elf]]
 
[[nl:Elf]]
  +
[[pt-br:Elfos]]
 
[[ru:Эльфы]]
 
[[ru:Эльфы]]
[[Kategoria:Rasy]]
 

Wersja z 18:08, 17 gru 2019

Elfowie, Quendi (qya. Mówiący) – pierwsza rasa z Dzieci Ilúvatara, nazywana z tego powodu „Pierworodnymi”. Uznawani za najpiękniejszą i najmądrzejszą rasę w Śródziemiu, w szczególności dzięki swojej nieśmiertelności. Na początku wszyscy posiadali miano Eldarów nadane im przez Oromëgo, ale później nosili je tylko ci, którzy poszli za nim na Zachód.

Historia

Obudzenie i wędrówka

Obudzenie

Przebudzenie na Cuiviénen (grafika Mithgaraf)

Elfowie zostali ulepieni, a następnie obudzeni niedługo po stworzeniu gwiazd. Stało się to nad zatoką (lub jeziorem) Cuiviénen. Zobaczywszy gwiazdy, usłyszawszy szmer wody pozostali wierni na zawsze zachwytowi nad nimi. Wyrazili to w słowach i śpiewie. Wzbudziło to zachwyt Oromëgo, który zaprosił ich do Valinoru[1][2]. Od pierwszych chwil kuszeni przez Melkora, tworzyli podziały, zawracali lub zatrzymywali się w drodze. Część z nich (Avari) została nawet nad wodą przebudzenia. Morgoth prawdopodobnie chwytał ich, czyniąc z nich orków. Ilúvatar jednak, oraz dobra wola elfów sprawiały, że złe czyny mogły mieć dobre konsekwencje.

Przed stworzeniem Słońca

Finrod

Finrod (grafika Inveleth na deviantART)

Podstępy Melkora skłoniły Valarów do rozpoczęcia wojny, mającej doprowadzić do schwytania go i tym samym ochronienia elfów. Bitwa, zakończona zniszczeniem Utumna, doprowadziła do przeobrażenia Śródziemia. Jednocześnie trwała podróż elfów do Valinoru rozciągnięta w czasie. Podczas niej niektórzy zostawali na dłużej w lasach, inni parli szybko do przodu. Przywódca jednej grupy – Elwë – spotkał w lesie Melianę i stał oniemiały przez wiele lat. Część jego grupy rozdzieliła się i dotarła do Amanu, inna została, fundując królestwo Doriathu. W efekcie do Valinoru dotarli Vanyarowie i Ñoldorowie (którzy założyli tam miasto Tirion), a także grupa Telerich zwana Falmari. Inni pozostali w Śródziemiu, dzieląc się na dwa główne szczepy – Sindarów i Nandorów.

Najcenniejszymi artefaktami, jakie kiedykolwiek stworzyli elfowie, były Silmarile. Wykuł je Fëanor, pochodzący ze szczepu Ñoldorów, i zamknął w nich światło Dwóch Drzew. Nienawidził on Morgotha, ale jednocześnie był pod wpływem jego manipulacji.[3] Upadły Valar ukradł je, co uzależniło elfa od myśli, by zebrać swoich ludzi i wyruszyć do Śródziemia w celu ich odzyskania. W końcu się to stało; Fëanor z częścią swojego plemienia udał się w kierunku północnego przejścia, które prowadziło do celu ich wędrówki. Podczas niej zginęło bardzo wielu elfów. Na skutek przewinień popełnianych przez Ñoldorów, Valinor został przed nimi zamknięty (Zakaz Valarów), zaś wielu z nich osiedliło się w Śródziemiu i odeszło z niego dopiero po zakończeniu Trzeciej Ery[4].

Bitwa o Beleriand

Elrond, Gil-galad

Elrond i Gil-Galad (kadr z filmu Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona)

Pierwsza Era rozpoczęła się wraz z utworzeniem Słońca i Księżyca. Rozpoczęła się też Wojna o Beleriand, która trwała przez całą erę i zakończyła się Wojną Gniewu. Przybywający do Beleriandu Ñoldorowie, a także żyjący tam Teleri, zakładali miasta i królestwa, które podczas kolejnych bitew i krwawych wydarzeń były niszczone. Wielu elfów, na czele z królem Fingolfinem, zginęło w Dagor Bragollach[5][6]. Pierwszym z początku wielkim sukcesem była bitwa Nirnaeth Arnoediad, która zakończyła się jednak zniszczeniem Hithlumu. Niecały wiek później upadł Gondolin. W tym czasie krasnoludowie zniszczyli też Doriath[7]. Nieliczni elfowie, którzy nie uciekali, żyli potajemnie w lasach. Ocalałe garstki schroniły się w Przystani Sirionu pod wodzą Gil-galada i Círdana, a także Eärendila. Ten ostatni udał się do Valinoru, aby przebłagać Valarów i prosić o pomoc. Dzięki temu Morgoth został unieszkodliwiony, a część elfów mogła opuścić Śródziemie; Beleriand jednak został wówczas zatopiony[8][9].

Wędrówki w Śródziemiu

Elfowie którzy nie dotarli, lub którzy nie zamierzali dotrzeć do Amanu osiedlali się w różnych miejscach Śródziemia przesuwając się jednak ku zachodowi. Pierwsi do Beleriandu dotarli Ci zmierzający do Amanu, jednak podstawę społeczeństw Rhovanionu i Eriadoru stanowili Nandorowie, zamieszkujący głównie lasy. Do tych społeczności docierali jednak zarówno Avari ze wschodu jak i cofający się Sindarowie z zachodu, a nawet Noldrowie którzy powrócili do Śródziemia. W konsekwencji główny kierunek wędrówki do Doliny Anduiny rozdzielił się na grupę która osiadła w Lothlorien, grupę z Mrocznej Puszczy stanowiącej później Leśne Królestwo, i elfów którzy wyruszyli na południe. Ci w części osiedli w Belfalas a reszta, jeszcze w Erze Drzew dotarła do Beleriandu, gdzie osiedliła się w Ossiriandzie. Po śmierci Denethora ukrywała się w lasach z grupą która udała się do Doriathu pod opiekę Thingola. W Drugiej Erze Zielone Elfy z Ossiriandu – który pozostał jako Harlindon – w części przesiedliły się nad jezioro Nenuial. Elfowie z Mrocznej puszczy zaczęli być spychani na północ – najpierw aby odsunąć się od krasnoludów, a później, już w Trzeciej Erze, by odsunąć się od zła w Dol Guldur. Elfowie z Belfalas opuścili tamte tereny do 1981 roku Trzeciej Ery.

Czas Pierścieni

One of the teleri by Filat

Jeden z Telerich (grafika Maria Filatowa)

Nienawiść do elfów pozostała wśród sług Morgotha, z których najpotężniejszym był Sauron. Pod postacią Annatara namówił Celebrimbora do wykucia Pierścieni Władzy.[10] Stały się one podłożem zniewalania przez Saurona zarówno elfów, jak i ludzi przez dwie kolejne ery. Ludzie powoli nabierali pewności i roztropności, uczyli się od elfów wielu umiejętności, byli jednak także pod silnymi wpływami zła, większym niż elfowie[11]. Nieszczęście pierścieni zakończyło się wraz ze zniszczeniem Jedynego Pierścienia na końcu Trzeciej Ery, wtedy też dobiegła końca misja elfów i prawie wszyscy z nich zaczęli opuszczać Śródziemie, udając się do Valinoru[12]. Ich główne siedziby – Mroczna Puszcza, Lindon, Lothlórien, Rivendell – opustoszały.

W czasach budowy królestw ludzkich, kilka rodów, szczególnie królewskich, wzbogaciło swoją krew o krew elfów, dzięki miłości między osobami tych dwóch ras. Najgłośniejszą historią dawnych dni była wielka miłość Lúthien i Berena. Idril, urodzona jeszcze w Valinorze, pokochała Tuora, książę Imrazôr rozkochał w sobie Mithrellas, a pierwszy król Czwartej Ery – Elessar poślubił Arwenę. Krew elficka płynęła m.in w rodach królów Númenoru, Arnoru, Gondoru i książąt Dol Amroth.

Przyszłość elfów

Elfowie, wraz z tym jak ich duch wykorzystuje ciało, zanikają, stając się niewidoczni, stąd nie można stwierdzić czy później pozostawali na świecie. Do końca świata będą niewidoczni, oprócz tych, którzy będą ewidentnie chcieli się ukazać. Ich rola po Dagor Dagorath nie jest jeszcze znana. W rozmowie z Andrethą Finrod stwierdza że to dzięki ludziom uda się wyzwolić fea elfów z przypisania do Ardy, i uwolnić z okowów śmierci[13].

Charakterystyka

Arwen-arwen-29102252-960-404

Arwena (kadr z filmu Władca Pierścieni)

Wygląd

Wzrostem elfowie są podobni do ludzi (ok. 180 cm.), jednak byli od nich bardziej smukli, a często też wyżsi (najwyżsi byli Vanyarowie).

Legolas2

Legolas (kadr z filmu Władca Pierścieni)

Włosy mieli różnego koloru, choć w poszczególnych szczepach dominowały niektóre z nich: u Vanyarów złote, u Ñoldorów ciemne, czarne, brązowe lub rude, a u Telerich ciemne lub srebrne. Zdarzały się włosy białe, srebrno-złote, lub z miedzianymi pasemkami. Nie mieli zarostu, poza pojedynczymi przypadkami, a prawdopodobnie było to związane z wiekiem. Wiadomo że brodę miał najstarszy z przedstawicieli tej rasy w Śródziemiu – Círdan – a Mahtan miał brodę w teoretycznym drugim okresie swojego życia. Potomkowie półelfów również często byli pozbawieni zarostu (np. ród książęcy w Dol Amroth).

Oczy najczęściej występowały w barwie szarej, niekiedy były ciemne; odbijały silnie światło gwiazd. Olwë miał wyjątkowo oczy koloru niebieskiego.

Uszy ich, wbrew ogólnemu przekonaniu, nie były szpiczaste, co najwyżej nieznacznie bardziej zaznaczone niż u ludzi.

Zachowanie

Elfowie byli znani również ze swego jedwabistego głosu; to oni ułożyli większość pieśni Śródziemia. Ponad wszystko uwielbiali śpiew i poezję; nauczyli mowy wszystkich innych istot Ardy. Potrafili rozmawiać w myślach („ósanwe”, za pomocą „sanwe-latya” – otwarcia umysłu). Zazwyczaj nie sypiali, jednak "odpoczywali umysłem" poprzez pobudzenie go do przyjemnych myśli o pięknych rzeczach. Byli oburęczni i niezwykle silni, aczkolwiek ludzie z Pierwszej Ery bywali pod tym względem jeszcze lepsi, choć nie dorównywali im w zręczności. Mieli bardziej czułe zmysły od ludzi, w szczególności słuch i wzrok.

Poczęcie, życie i śmierć

Osoba elfa składała się, podobnie jak innych rozumnych istot, z trzech elementów: ciała (hroa), umysłu (indo) i duszy (fea).

TurinLalaith

Urwena Lalaith

Jako początek swojego życia uznawali poczęcie. Ich umysły dojrzewały szybciej niż ludzi – już w pierwszym roku po urodzeniu potrafili mówić, chodzić, a nawet tańczyć; ciała ich jednak rozwijały się w pełni po około 50-100 latach. W wieku 20 lat wyglądali jak 7-letnie dzieci, wiek dojrzewania rozpoczynali ok. 50 roku życia.

Niezwykle cenili monogamię, jedno małżeństwo w ciągu całego życia (znany jest tylko jeden przypadek powtórnego ożenku po śmierci żony; jeden raz została zanotowana też separacja, zakończona morderstwem). Posiadali zazwyczaj kilkoro dzieci (tylko jeden przypadek posiadania aż 7 dzieci), które rodziły się w długich odstępach czasu.

Elfowie byli obdarzeni nieśmiertelnością. Nie dotykały ich choroby i zarazy, aczkolwiek wielu elfów zmarło podczas przeprawy przez lody Helcaraxë. Podobnie jak ludzie, mogli jednak zginąć od miecza, ognia lub nawet ze smutku. Mieli możliwość również wyrzeczenia się nieśmiertelności, jak Lúthien (dla Berena) czy Arwena (dla Aragorna). Elfowie z czasem nużyli się życiem w Śródziemiu i odpływali do Amanu. Śmierć była dla Efów wypełnieniem losu na Ardzie[13].

Umysł elfów był nie tylko związany z rozumem, ale z także z intuicją, wyczuwaniem nastroju, kolorytu – co było dla elfów ważne, a co skutkowało np. możliwością porozumiewania się za pomocą ósanwe. To rozwój umysłu i intuicji pozwalał elfowi znaleźć swój własny charakter i wybrać odpowiednie imię.[14]

Dusza elfów była związana z Ardą (przeciwnie niż dusza ludzka), dlatego dusza tych którzy zginęli, wędrowała i pozostawała w Domu Mandosa w Valinorze[13]. Po okresie spoczynku mogła zostać powtórnie przywrócona do życia w takim samym ciele jak poprzednio. Nie zdarzało się to w Śródziemiu, nie licząc dwóch przypadków: Glorfindela oraz Lúthien, która jednak powróciła jako śmiertelniczka[15]. Fea elfów mogą zwlekać z udaniem się do Amanu i błąkać się po świecie. Kontakty z nimi są zabronione.

Natura i charakter

Elfowie mieli naturę bliską Ainurom. Kochali wodę, gwiazdy, z tego powodu, że obudzili się nad zatoką pod światłem gwiazd. Byli ciekawscy, chętni do nauki, poszerzania wiedzy i umiejętności. Brzydzili się złem i byli mniej podatni na manipulację i podszepty zła niż ludzie, chyba że przychodziło ono do nich w pięknej formie. Co więcej, wytwory ich rąk często same w sobie raziły zło – jak lembasy czy liny, które parzyły skórę Golluma[16][17]. Mieli też wady – byli zarozumiali, często wyrażali pychę, zazdrość (np. dom Fëanora), czy podejrzliwość i nieuzasadniona nienawiść (Saeros).

Zwyczaje, zajęcia

Elfowie zazwyczaj zajmowali się tymi zajęciami, które były charakterystyczne dla ich rasy i szczepu. Np. Ñoldorowie zajmowali się często kowalstwem artystycznym, Teleri budowali statki, a Sindarowie byli związani z lasem. Obie płcie były równie zręczne, jednak mężczyźni często rozwijali sztukę wojenną, podczas gdy kobiety wolały rozwijać umiejętności uzdrawiania; nie było to jednak regułą. Mówiono zazwyczaj, że znają magię, jednak wydaje się, że elfowie używali tego określenia, aby uprościć lub pozostawić w tajemnicy sposób wykonania. Poprzez lata nabierali niezwykłej wiedzy i umiejętności.

Narzeczeństwo trwało około roku, lecz na długo przedtem elfowie wybierali swoich przyszłych małżonków. Przy zaręczynach ofiarowywano sobie pierścienie podczas uroczystego spotkania rodzin. Później obrączki te zwracano i zastępowano małżeńskimi, wtedy też matka panny młodej ofiarowywała zięciowi jakiś wyrób jubilerski, on też składał dar rodzinie swojej narzeczonej. Jeśli tego nie zrobił i nie otrzymał pozwolenia na ślub, nie był uznawany przez rodzinę za powinowatego.[18] Bardzo rzadko dochodziło do zrywania zaręczyn. Małżeństwo uważano za zawarte po wymianie obietnic i konsumpcji. Fizyczna bliskość była u elfów niezwykle osobista i intymna, a pozamałżeńskie lub przedmałżeńskie zdarzenia wydawały się dla nich niewyobrażalne. Powodowało to niezwykle duże zaufanie małżonków do siebie, nawet podczas długiej rozłąki. Dzieci rodziły się przeważnie w czasach spokojnych. Elfowie potrafili swoje libido skierować na inne zainteresowania, np. sztukę[19].

Stroje

Głównymi cechami strojów wszystkich elfów była wygoda, prostota, użycie niezwykłych materiałów. Strój miał podkreślać osobę, która je nosiła. Ubrania podróżne lub leśne były oszczędniejsze, zazwyczaj w kolorach szarych, zielonych lub czymś co łączyło je oba, rzadziej w brązach lub burych. Prawie wszyscy nosili płaszcze wierzchnie z kapturami – elfowie leśni i w Doriacie zielone, Sindarowie oraz w Lothlórien szare, Ñoldorowie niekiedy srebrne. Stroje wierzchnie prawie wszystkich z przedstawicieli tej rasy pozwalały być niezauważonym w ich naturalnym środowisku. Nie nosili butów z cholewkami, lecz lekkie miękkie "trzewiki" prawie nie zostawiające śladów na trawie lub śniegu[20].

Stroje reprezentacyjne mogły mieć więcej kolorów. Lúthien nosiła błękitna suknię, Galadriela niekiedy srebrno-złotą. Kolor biały uważany był za szlachetny. Takie stroje posiadały więcej wzorów, szczególnie chętnie tworzone były na podstawie liści lub symboli morskich u Sindarich. Niekiedy stroje świeciły własnym delikatnym światłem. Ozdoby dopełniała biżuteria, kamienie, ozdobne dodatki we włosach, diademy. Fëanor niekiedy nosił Silmarile.

(zob. Stroje elfów)

Języki

220px-Namarie Tengwar

Tekst Namárië w tengwarze

Język elfów rozpoczął się prawdopodobnie od słowa „ela” – „patrz”. Od tej pory elfowie, szczególnie Ñoldorowie, rozwijali język, często go świadomie zmieniając, gdyż uważali, że Lámatyávë jest niezwykle ważne. Języki elfów rozwijały się od wspólnego dla wszystkich pierwotnego elfickiego, wraz z podziałem na grupy i wzajemnymi wpływami. Spośród wielu odmian i dialektów upowszechniły się dwa: quenya (uznawana za język wysoko wtajemniczony i wykwintny), oraz sindarin (język potoczny), potem wypierany przez Westron. Litery wymyślił Rúmil z Tirionu. Do zapisu używano cirthu (z wariantem Daerona) lub tengwaru.

Drzewo genealogiczne języków elfickich w przybliżeniu odpowiada podziałom na szczepy i plemiona, jednak granice często zacierają się, a wpływy są tak duże, iż trudno jest określić czy np. doriathiński powstał jako dialekt sindarinu, czy niezależnie z telerińskiego. Utrudnieniem jest fakt, że z niektórych języków znamy tylko po kilkanaście słów. Z tego powodu badacze często samodzielnie uzupełniają luki w wiedzy[21][22][23][24].

  • Pierwotny elficki (prequenya, wspólnoelficki)
    • Avarin (grupa 6 języków)
    • Eldarin (wspólnoeldariński)
      • Quenya (wpływy Valarinu, w Śródziemiu dzięki Ñoldorom, elitarny)
      • Telerin (wspólnoteleriński)
        • Falmarin (w Amanie nazywany telerinem)
        • Doriathiński (wymarły)
        • Sindarin (potoczny w Śródziemiu)
          • Falathrin, (dialekt z Falas, wymarły)
          • Sindarin Północny (dialekt z Dorthonion, Hithlum, wymarły)
          • Sindarin Ujścia Sirionu (zmieszany z innymi, wymarły)
          • Sindarin z Gondoru (rozwój sindarinu po dalszym zmieszaniu)
        • Nandorin (danaicki, wymarły, wpływy na późniejszy sindarin)
          • Leikviancki (pierwotny wschodni dialekt)
          • Ossirandyjski (pierwotny zachodni dialekt)
          • Nandorin z Dzikiej Puszczy (wyparty przez sindarin, wypłwy)
          • Nandorin z Lothlorien (wyparty przez sindarin, wypłwy)

Imiona

Każdy elf posiadał kilka imion („anessë”). Przy narodzinach, na ceremonii Essecarmë otrzymywał ataressë (imię ojcowskie), które zazwyczaj odnosiło się do jego wyglądu. Po kilku latach matka nadawała mu amilessë, które zazwyczaj miało związek z charakterem i cechami osobowości. Niekiedy matka nadawała imię wiążące się z jakimś przeczuciem lub przepowiednią, które miała przy urodzeniu. Elfowie mieli też przezwiska lub imiona honorowe – „epessë”. Gdy elf poznał swoje upodobania, w szczególności swoje osobiste wyczucie "smaku brzmienia" Lámatyávë, wybierał sobie ostatnie imię – „kilmessë” – ale czynili to tylko niektórzy i było to zazwyczaj imię stosowane tylko przez najbliższych. Ceremonię wyboru takiego imienia nazywano Essecilmë. Większą wagę do ceremonii i wyboru imion przywiązywano u elfów wysokiego rodu. Imiona przedstawicieli tej rasy ulegały zmianom, gdy działy się ważne wydarzenia w ich życiu, oraz gdy język dokoła nich się zmieniał[25][26][27].

Podział

Wszyscy elfowie nazywali siebie „Quendi”, czyli „Mówiący”. Dzielą się oni na trzy szczepy: Vanyarów, Ñoldorów i Telerich. Inny podział to Avari (elfy "oporne", które odmówiły udziały w Wielkiej Wędrówce) oraz Eldarowie (elfy biorące udział w Wielkiej Wędrówce). Ci, którzy dotarli do Śródziemia, byli zwani generalnie Amanyarami (Calaquendi), a pozostali Umanyarami. Istniało jeszcze określenie Moriquendi (Elfy Ciemności), dla tych, u których nie rozwinęła się tęsknota za Amanem (Avari i Nandorowie)[28][29], zwani też Ilkorindi (Nigdy nie mieszkający w Kôr)[30].

Elfowie

Podział Elfów na poszczególne klany i plemiona oraz rozłamy tychże plemion w trakcie Wielkiej Wędrówki.

Elfowie (Quendi):

  • Eldarowie
  • Avari (podział niepewny)
    • Kindi
    • Cuind
    • Hwenti
    • Windan
    • Kinn-lai
    • Penni
    • Moriquendi – Elfowie Mroku, łączna nazwa Avarich, którzy nie wyruszyli (także szerzej wszyscy elfowie, którzy nie dotarli do Amanu)
    • Grupa różnych Avarich, która jednak dotarła na zachód (też włączana do nazwy Moriquendi z racji na niedotarcie do Amanu)
  • Elfowie wyłapani nad Cuiviénen przez Morghota (orkowie lub Boldogowie)

Elfowie a świat współczesny

Tolkien

John Ronald Reuel Tolkien

Celem i założeniem twórczości J.R.R. Tolkiena jest alegoryczna opowieść o realnym świecie, jego duchu, o tym czym jest dobro i zło. Elfowie są jednymi z kluczowych postaci tego świata, będącego "wcześniejszą wersją" realnego. Są wyraźnym ucieleśnieniem tych cech, które świadczą o naszym człowieczeństwie lub niekiedy jego zaprzepaszczenia.

Elfowie a chrześcijaństwo

Dla autora niezwykle ważne była żywa wiara katolicka i elfowie, jak też inne postacie, realizują i prezentują najgłębsze jej cechy. Z tego powodu nie można zapominać i pomijać tego aspektu, gdyż był on niezwykle istotny dla autora. Od ludzi różnią się siłą zmysłów, sprawnością umysłu, a długość życia powoduje, że mają dużo większe doświadczenie. Są więc dla nas rodzajem wzoru, ale i ostrzeżenia. Pamiętając o tym, że cały świat Ardy jest "legendą" (wersjami spisanymi przez samych elfów), widzimy ich umiłowanie gwiazd i dzieł Eru Ilúvatara, co jest odpowiednikiem lub "wcześniejszą wersją" chrześcijańskiej wiary.

Tolkien stworzył elfów zasadniczo odpornych na zło, tak jak my chcieli byśmy być, chyba że przychodzi do nich pod postacią piękna – co i nam się zdarza, gdy nie rozpoznajemy prawdy o zdarzeniach i marzeniach. Opiekują się światem, ludźmi, są dla siebie i dla innych dobrzy – pokazują bezinteresowną miłość rozumianą jako dostrzeganie dobra w innych, co także jest kwintesencją myśli chrześcijańskiej. Miłosierdzie, kluczowa cecha wynikająca z chrześcijaństwa, tak pięknie realizowana przez Gandalfa, jest znana także elfom, chociażby przez samego Olórina, który nawiedzał elfów w wizjach[31][32]. Z tych przyczyn twórczość Tolkiena jest często wykorzystywana jako materiał na pielgrzymkach, a nawet organizowane są Drogi Krzyżowe oparte w stylizacji na dziełach autora. Elfowie symbolizują tam często aniołów, a świat ich udowadnia, że dobro i zło można łatwo odróżnić bez stwierdzania, iż "każdy ma swoją wizję dobra". Władca Pierścieni jest jedną z ulubionych książek papieża Franciszka.

Elfowie u naśladowców

Niewątpliwie filmy Petera Jacksona są aktualnie najbardziej oddziałującymi na społeczeństwo adaptacjami Tolkiena. W wielu miejscach, a w szczególności w postaciach elfów, w dramatyczny sposób upraszczają wizję autora. Elfy skaczą na olifanty, strzelają z ogromną szybkością, ubierają się przy tym w filigranowe wyroby jubilerskie i zachowują nieskazitelną czystość. Są potraktowane jednak głównie powierzchownie. Elfowie są tam pokazani bardziej jako elitarni żołnierze, niż jako opiekunowie gotowi do poświęceń.

Tolkien swoją historią zainspirował wiele formacji muzycznych. Jedną z najbardziej znanych piosenkarek śpiewających w quenyi i sindarinie jest Enya. Zespół "Marilion" pierwotnie miał się nazywać Silmarillion. Jeden z utworów zespołu Camel nosi tytuł "Nimrodel/The Procession/The White Rider". Wiele inspiracji znajdziemy u Led Zeppelin. Spośród twórców muzyki elfickiej warto wyróżnić The Tolkien Ensemble, Lind Erebros oraz The Fellowship. Z polskich grup pieśni tego rodzaju tworzył Jacek Wanszewicz oraz Drużyna Trzeźwych Hobbitów, a Doda na jednej ze swoich płyt mówiła w języku elfów oraz ma tatuaż napisany w tengwarze[33].

Wladca-pierscieni-bitwa-o-srodziemie-2

Okładka gry, (prod. EA)

Również twórczość literacka naśladowców Tolkiena częściej interesuje się powierzchownością elfów. Stają się oni mistrzami magii, emanacjami energii, zmiennokształtnymi postaciami. Elfowie są także często dualistyczni – nie są to postacie skierowane ku dobru, czasem tylko ulegające podszeptom złego, ale dzielą się na elfów światła i ciemności, dobrych i złych, powiewnych i wrednych. Ten podział, charakterystyczny dla współczesnej literatury fantasy, odbiega wyraźnie od zamysłu Tolkiena. W książce pt. Eragon autorstwa Christophera Paoliniego, elfowie podobni są do tych ze Śródziemia, jednak są wegetarianinami i ateistami, władają gigantyczną siłą i magią. W cyklach takich jak Warhamer, Dragonlance czy The Elder Scrolls spotykamy zazwyczaj 4-6 ras elfów praktycznie podobnych do tych ze Śródziemia. Często jest wykorzystywany także język elficki, przynajmniej w sferze nazewnictwa. Np. w Midkemi Raymonda E. Feista, elfowie używają sindarinu tolkienowskiego. Również w polskiej fantastyce, np. w twórczości Andrzeja Sapkowskiego znaleźć można elfów, lecz ich główną naturą jest magia. Ich język brzmi niemal identycznie do quenyi, choć słowa są odmienne.

Elfów możemy spotkać też w grach, zarówno tych opartych na Śródziemiu, jak również zbudowanych na całkiem innym uniwersum.

Również moda inspirowana jest strojami elfów. Są to zarówno pomysły postfilmowe, np. Geek Chic: Fashion Inspired by The Lord of the Rings, jak i bezpośrednio oparte na prozie Tolkiena np. Twin Roses Designs.

Przypisy

  1. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Pojawienie się elfów i uwięzienie Melkora
  2. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, "Part Four. Quendi and Eldar: Appendix: The legend of the Awaking of the Quendi (Cuivienyarna)"
  3. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Fëanor i uwolnienie Melkora z oków
  4. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Ucieczka Noldorów
  5. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Zniszczenie Beleriandu i śmierć Fingolfina
  6. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, "Part Two. The Later Quenta Silmarillion: Of the Ruin of Beleriand and the Fall of Fingolfin (Chapter 15)"
  7. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Niedokończone opowieści, „Narn i Hîn Húrin. Opowieść o dzieciach Húrina”, „Śmierć Túrina”
  8. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Podróż Eärendila i Wojna Gniewu
  9. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, "Part Two. The Later Quenta Silmarillion: Of the Ruin of Beleriand and the Fall of Fingolfin (Chapter 15)"
  10. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Pierścienie Władzy i Trzecia Era
  11. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Niedokończone opowieści, „Historia Galadrieli i Celebrona, i Amrotha, władcy Lórien”, „O Galadrieli i Celebornie”
  12. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, Powrót króla, „Szara Przystań
  13. 13,0 13,1 13,2 Christopher Tolkien (red.), Historia Śródziemia t.X, Pierścień Morgotha, J.R.R. Tolkien Athrabeth Finrod Ah Andreth
  14. Christopher Tolkien (red.), Historia Śródziemia t.X, Pierścień Morgotha, J.R.R. Tolkien Laws and Custom Among the Eldar
  15. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), Morgoth's Ring, "Part Three. The Later Quenta Silmarillion: (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar"
  16. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, Drużyna Pierścienia, „Lothlórien
  17. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, Dwie wieże, „Obłaskawienie Sméagola
  18. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Quenta Silmarillion, Maeglin
  19. http://www.tolkiengateway.net/wiki/Elves
  20. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, Drużyna Pierścienia, „Pierścień rusza na południe
  21. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Niedokończone opowieści, „Historia Galadrieli i Celebrona, i Amrotha, władcy Lórien”, „Dodatki”, „Dodatek A. Elfy leśne i ich mowa”
  22. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, "Powrót Króla", Dodatek E Pisownia i rodzaje liter, "Alfabety i pisma"
  23. J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni, "Powrót Króla", Dodatek F, "Języki i ludy Trzeciej Ery", Elfowie
  24. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, "Part Four. Quendi and Eldar"
  25. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Cząstki słowotwórcze w imionach własnych w językach quenejskim i sindarińskim
  26. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), Morgoth's Ring, "Part Three. The Later Quenta Silmarillion: (II) The Second Phase: Laws and Customs among the Eldar, Of Naming
  27. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The Peoples of Middle-earth, "The Shibboleth of Fëanor"
  28. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.), Silmarillion, Tablice: Rozłamy wśród elfów i niektóre nazwy nadawane ich plemionom
  29. J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (ed.), The War of the Jewels, "Part Four. Quendi and Eldar: C. The Clan-names, with notes on other names for divisions of the Eldar"
  30. J.R.R. Tolkien Christopher Tolkien: Beren i Lúthien
  31. W. Teister, Tolkien, Lewis i Bóg w krainie elfów, Jak katolik nawrócił ateistę za pomocą legend i mitów Północy. [w:] Gość Niedzielny
  32. W. Hass, Tolkien - życie i legenda, [w:] Niedziela
  33. Piotr "Pi" Gołębiewski, 30 muzycznych inspiracji prozą Tolkiena, [w:] Magazyn Kultury Popularnej "Esencja"